B. Q. Xaydarov

TO‘G‘RI BURCHAKLI 
PARALLELEPIPED VA KUB HAJMI
54
Amaliy mashq
1 santimetr kub
– qirrasi 1 cm ga teng bo‘lgan kub hajmiga teng. Bu hajm 
birligi 
cm
3
tarzida yoziladi va 
santimetr
kub
 
deb o‘qiladi.
4-rasmda tasvirlangan shakl qirrasi 1 cm ga teng 
bo‘lgan 6 ta kubdan iborat. Demak, uning hajmi 6 cm
3
ga teng.
Biror shaklning hajmini o‘lchash deganda, bu 
shaklga birlik kubdan nechtasini joylash mumkinligini 
aniqlashga aytiladi.
1
2
3
4
http://eduportal.uz

---

67
To‘g‘ri burchakli parallelepipedning hajmi 
To‘g‘ri burchakli parallelepiped shaklidagi qutining bo‘yi 4 cm, eni 
3 cm, balandligi esa 5 cm (5.a-rasm). Uni qirrasi 1 cm bo‘lgan kubchalar 
bilan to‘ldiramiz, ya’ni uning hajmini cm
3
da o‘lchaymiz. 
Yechish: 
Qutining pastki asosiga jami 3 · 4 = 12 ta kubcha bitta 
qatlam bo‘lib joylashadi (5.a-rasm). Qutini kubchalar bilan to‘la to‘ldirish 
uchun esa bunday qatlamlardan 5 tasini ustma-ust qo‘yish lozim bo‘ladi
(5.b-rasm). 
Demak, qutiga jami (3 · 4) · 5 = 60 ta kubchani joylanadi. 
Javob:
qutining hajmi 60 cm
3
ga teng bo‘ladi.
To‘g‘ri burchakli parallelepipedning hajmi - uning uchta o‘lchovi: eni, bo‘yi 
va balandligining ko‘paytmasiga teng.
b)
Agar to‘g‘ri burchakli parallelepiped hajmini –
V
,
bo‘yini –
a
, 
enini –
 b
va baland-
ligini –
c
harflari bilan belgilasak (6-a rasm), unda quyidagi formulaga ega bo‘lamiz:
V
 = 
a
 · 
b 
· 
c
c
a
V 
= 
abc
V 
= 
S . H
V 
= 
a
3
H
Parallelepiped asosining yuzini 
– 
S
 
va balandligini 
– 
H
harflari bilan 
belgilasak, (6-b rasm) unda to‘g‘ri burchakli parallelepiped hajmini topish uchun 
yangi formulaga ega bo‘lamiz: