B. Q. Xaydarov

Bilish
1.
Nimchorak butunning qanday qismini tashkil qiladi?
A.
1
2
__
;
B.
1
8
__
; 
D.
1
4
__
; 
E.
1
3
__
.
2. 
Quyidagi jumlalarni o‘qing. Jumla to‘g‘ri bo‘lsa, “+”, noto‘g‘ri bo‘lsa “
–
” 
belgisini yonidagi katakka qo‘ying. 
a
b
_
kasr - 
a
soni 
b
ning qanday qismini tashkil qilishini ko‘rsatadi.
m
sonining 
a
b
_
qismini topish uchun 
m
sonini 
a
ga bo‘lib, 
b
ga 
ko‘paytirish kerak.
Kasrning maxraji – butun nechta ulushga bo‘linganini, surati esa bu 
ulushlardan nechtasi olinganini bildiradi.
T
ushunish
3.
Daftarning 8 ta katagi uzunligini birlik kesma deb olib, sonlar nurida
A
( 3
8
__
), 
B
( 1
2
__
), 
C
( 7
8
__
), 
D
( 1
4
__
), 
E
( 11
8
__
) nuqtalarni belgilang.
4.
Quyidagi kasrlardan qaysi biri: a) 1 dan katta; b) 1 ga teng; d) 1 dan kichik?
 
5
7
__
; 7
3
__
; 8
21
__
; 17
9
__
; 8
8
__
.
Qo‘llash
5.
Sonlarni taqqoslang: а)
5
13
__
va 7
13
__
; b) 1 va 7
6
__
; d) 8
9
__
va 16
18
__
.
6.
Tortning massasi 2460 g bo‘lib, u rasmda ko‘rsatilgandek ikki bo‘lakka
bo‘lindi. Tortning har bir bo‘lagi massasini aniqlang.
7.
Tenglamani yeching: a)
 
x 
– 
9
14
__
= 
5
14
__
; 
Mulohaza yuritish
8.
30 ning 3
5
__
qismini 14 ning 
2
7
__
qismiga qo‘shing.
9.
To‘g‘ri to‘rtburchakning eni 48 cm bo‘lib, u perimetrining 3
16
__
qismini tashkil 
qiladi. To‘g‘ri to‘rtburchakning bo‘yini toping.
10. 
Kechqurun soat 7 da sutkaning qanday qismi o‘tgan bo‘ladi?
11. 
50 gektar ekin maydonining
2
5
__
qismiga pomidor va 1
5
__
qismiga lavlagi 
ekildi. Necha gektar ekin maydoni bo‘sh qoldi?
T
adqiq qilish
12.
a
ning qanday qiymatida tenglik o‘rinli bo‘ladi?
a
14
__
+ 9
14
__
= 29
14
__
;
13.
 
a
ning qanday qiymatlarida: 
a
9
__
to‘g‘ri kasr bo‘ladi?
14. 
11- banddagi masalaga teskari masalalar tuzing va ularni yeching.
Yutuqlaringizni tekshirib ko‘ring
http://eduportal.uz

---

40
1-misol.
3 ta olmani ikkita bolaga teng bo‘lib bering.
Yechish:
Masalani ikki xil usulda yechish mumkin. 
1-usul.
Har bir olmani 2 ta teng bo‘lakka bo‘lamiz (1.a-rasm) va har bir bolaga 
3 ta yarimta olma beramiz. Natijada har bir bolaga olmaning 3
2
__
qismi tegadi.
3 ta olma =
=
= 1
+ 1
+
3
2
__
3
2
__
1
2
__
1
2
__
a)
b)
1
2-usul.
Oldin bolalarga bittadan butun olma beramiz. So‘ng qolgan bitta olmani 
2 bo‘lakka bo‘lib, har bir bolaga bir bo‘lakdan beramiz. Natijada har bir bolaga bitta 
butun olma va olmaning 1
2
__
qismi, jami olmaning 1 + 1
2
__
qismi tegadi (1.b-rasm).
Demak, har ikkala holda ham bolalarga bir xil miqdordagi olma tegadi,
ya’ni 3
2
__
= 1 + 1
2
__
bo‘ladi. 
1 + 1
2
__
yig‘indini qisqaroq 1 1
2
__
shaklda yozish qabul qilingan va u 
“
bir butun 
ikkidan bir
”
deb o‘qiladi. Shunday qilib, 3
2
__
= 1 1
2
__
ifodaga egamiz.
1 1
2
__
aralash sonning ifodasi bo‘lib, 1 – uning 
butun qismi
,
1
2
__
esa 
kasr qismi
deb 
yuritiladi. 
Butun va kasr qismlari ajratib yozilgan sonlar 
aralash sonlar
 
deb ataladi.