B. Q. Haydarov

O‘nli kasrlar uchun qo‘shish qonunlari
Natural sonlarda bo‘lgani kabi o‘nli kasrlar uchun ham qo‘shishning o‘rin 
almashtirish va guruhlash qonunlari o‘rinli bo‘ladi.
O‘nli kasrlar uchun qo‘shishning o‘rin almashtirish qonuni: 
 
a +
 
b =
 
b +
 
a
.
O‘nli kasrlar uchun qo‘shishning guruhlash qonuni:
(a + b) + c =
 
a + (b + c)
.
Bu qonunlarni mustaqil tavsiflang va misollarda tushuntirib bering. 

---

166
Ba’zan qo‘shish qonunlaridan foydalanish hisoblashlarni osonlashtirishi 
mumkin.
8 – misol.
Hisoblang: 4,23 + 2,57 + 5,77.
O‘nli kasrlar uchun qo‘shishning o‘rin almashtirish qonunidan foydalanib 
oxirgi ikki qo‘shiluvchilarning o‘rnini almashtirib olamiz: 
4,23 + 2,57 + 5,77 = 4,23 + 5,77 + 2,57. 
O‘nli kasrlar uchun guruhlash qonunidan foydalanib, qo‘shiluvchilarni 
quyidagicha guruhlab olamiz va amallarni bajaramiz:
4,23 + 5,77 + 2,57 = (4,23 + 5,77) + 2,57 = 10 + 2,57 = 12,57.
Savollarga javob bering!
1. O‘nli kasrlar qanday qo‘shiladi?
2. O‘nli kasrlar qanday ayriladi?
3. O‘nli kasrlarni «ustun» ko‘rinishida qo‘shish qoidasini tushuntiring.
4. Sonning xona birliklari bo‘yicha yoyilmasi deb nimaga aytiladi?
5. Kasrning o‘nli yozuvida verguldan keyingi: a) birinchi xona; b) ikkinchi xona;
d) uchinchi xona; e) to‘rtinchi xona qanday nomlanadi?
6. O‘nli kasrlar xona birliklari bo‘yicha qanday taqqoslanadi?
7. Sonlar nurida o‘nli kasr xona birliklari qanday tasvirlanadi?
Sinfda bajariladigan mashqlar
819. 
Omborga birinchi kuni 2,14 t, ikkinchi kuni esa 3,65 t yuk tushirildi. Bu ikki 
kun ichida omborga qancha yuk tushirilgan?
820.
Yig‘indini toping:
a) 3,8 + 6,1; 
b) 0,02 + 0,01; 
d) 1,23 + 9,77;
e) 0,003 + 0,006; 
f) 1,02 + 0,99; 
g) 24,2 + 0,8. 
821. 
Yig‘indini toping:
a) 8,23 + 2,18; d) 82,12 + 54,42; f) 10,32 + 10,01; h) 6,79 + 2,99;
b) 11, 35 + 6,47; e) 4,22 + 10,82; 
g) 0,321 + 0,346; i) 94,514 + 26,465.
822. 
Yig‘indini toping:
a) 6,83 + 5,1; 
d) 82,1 + 5,42; 
f) 10, 52 + 10; 
h) 67,9 + 2,99;
b) 1, 3 + 6,47; 
e) 4,20 + 0,8; 
g) 1,3 + 0,346 
i) 4,259 + 22,64.
823. 
Ayirmani toping:
a) 9,5 – 6,1; 
b) 12,23 – 9,12; 
d) 8,9 – 3,6; 
e) 24,7 – 0,3;
f) 0,06 – 0,02; 
g) 0,008 – 0,001; h) 1,01 – 0,99; 
i) 42,53 – 2,53.