B mengliyev, G. Tojiyeva

 
8-mashg‘ulоt. Til taraqqiyoti. Til taraqqiyotining ichki qonuniyatlari 
Reja: 
4.
Rivojlanish tushunchasi. Tilning rivojlanishi. 
5.
Til tizimi sathlarining notekis rivojlanishida ichki qonuniyatlar. 
6.
Shevalar- til lug‘at boyligini oshiruvchi ichki manba. 
Bajarilishi: 
1. Rivojlanish tushunchasi. tilning rivojlanishi. 
Rivojlanish dialektik jarayon. 
Dunyodagi har bir predmet, hodisaning doimiy harakatdaligi. Jamiyatsiz til rivojlanish 
xususiyatini yo'qotishi va u sun'iylashishi. Tarixiy taraqqiyot va o’zgaruvchanlik tilning 
hamma sathlariga xosdir. Tilning taraqqiyoti va o’zgaruvchanligi jamiyat hayoti bilan 

---

133 
bevosita bog’liq ekanligi. Ijtimoiy hayotda ro’y bergan o’zgarishlar tilda aks etaishi. Bu 
o’zgarishlar hammadan ko’proq tilning lug’at boyligida o’z ifodasini topishi. Til 
taraqqiyotidagi ichki va tashqi o’rinlar. Til taraqqiyotidagi umumiy va xususiy 
qonuniyatlar. 
Adabiyotlar: 
1. “Tilshunoslikka kirish” ma’ruzalar matni, 235-bet 
2. Азизов О. Тилшуносликка кириш. Т., “ Ўқитувчи”, 1996. 4-6-bet 
3. Содиқов А., Абдуазизов А., Ирисқулов М. Тилшуносликка кириш. Т., 
“Ўқитувчи”, 1981. 
2. Til sathlarining notekis rivojlanishi. 
Til sathlarining (leksika, fonetika, 
morfologiya, sintiksis) notekis rivojlanishi. Tilning eng tez rivojlanuvchan, 
harakatchan qismi – lug‘at tarkibi hisoblanadi. Leksika doimiy o‘zgaruvchan, 
yangilanuvchan qatlamdir. Fan-texnika, ilm-fan va dunyoqarash o‘sishi natichasida
tilda yangi so‘zlar paydo bo‘lishi. Semantik rivojlanish lug'atning asosini tashkil qiladi. 
Til tizimidagi yahlitlanish, atamalashish (terminologizatsiya), soddalashish usullarining 
lug'at tarkibini o'zgarib turishdagi xizmati. Til taraqqiyotining ichki qonuniyatlari 
fonetikada yanada aniq aks etadi. Grammatik taraqqiyot bu tilnlng sifat rivojlanishini 
aks ettiradi. Tillardagi grammatik kategoriyalarning nisbati bir xil emas. 
O'zbek tili sintaksisdagi muhim o’zgarishlar. Bu sohada "gap markazi". [WPm] 
qolipi. atov birlik, predikativ singari tushunchalarning isbotlainishi. O'zbek tili milliy 
grammatikasi talqinini tubdan oydinlashtirildi. "Gap markazi" tushunchasi SG va QG 
hodisalariga aniqlik kiritdi. 
Adabiyotlar: 
1. Tilshunoslikka kirish” ma’ruzalar matni, 238-bet 
2. Баскаков Н., Содиқов А., Абдуазизов А. Умумий тилшунослик. Т. 
“Ўқитувчи”, 1979. 
3. Содиқов А., Абдуазизов А., Ирисқулов М. Тилшуносликка кириш. Т., 
“Ўқитувчи”, 1981; 167-169-betlar