B mengliyev, G. Tojiyeva



Download 2,83 Mb.
Pdf ko'rish
bet83/301
Sana23.01.2022
Hajmi2,83 Mb.
#406177
1   ...   79   80   81   82   83   84   85   86   ...   301
Bog'liq
tilshunoslikka kirish b.mengliyev, g.tojiyeva

Tilning  ko`tarilish 
darajasiga ko`ra 
 Tilning gorizontal      holatiga ko’ra  
til oldi 
til o’rta 
til orqa 
lablanmagan 
 
lablangan 
Yuqori (yopiq) 
           и 
            ы 
у 
O`rta  (yarim  yopiq 
yoki ochiq) 
   
             e(э) 
 
  
               o 
quyi (ochiq) 
 
             a 
 
 


 
43 
   Ushbu  jadvalda ko`rsatilganidek,  unli  fonemalar  tilning  oldinga,  orqaga  harakati  ko`rsatkichi belgisi  bilan  ham  ziddiyat  hosil 
qilgan. Ushbu holatda “oraliq uchinchi” tabiatiga ega bo`lgan til o`rta yoki aralash qator unlilari mavjudki, ularning talaffuzida tilning “bel”i 
va uchi bir oz yuqori ko`tariladi va tilning o`zi yassi holatda bo`ladi. Bunday aralash qator unlilar ingliz tiliga xos: [
ə
] [з:]. Rus tilidagi [ы
va [a] unlilarining artikulyatsiyasi ham aralash qator unlilariga  yaqindir. O`zbek tilidagi [i], [e], [a] rus tilidagi [u], [э], ingliz tilidagi [i], [e], 
[æ] unlilari til oldi unlilari sanalsa, o’zbek tilidagi [o], [o`], [u], rus tilidagi [o], [y] va ingliz tilidagi [u], [^] orqa qator unlilari hisoblanadi. 
O`zbek  tilida  bo`lgani  kabi  rus  tilida  ham  lablarning  ishtirokiga  ko`ra,  tilning  ko`tarilish  darajasiga  ko`ra  unlilar  ziddiyat  hosil  qiladi. 
Chunonchi,  [i],  [e]  unlilari  “lablanmagan,  til  oldi”  belgilari  bilan  “lablangan,  til  orqa”  [u],  [o]  unlilariga  qarama-qarshi  qo`yiladi.  Bu 
unlilarning yana o`zi ichki ziddiyatda turadi, ya’ni [i], [u] tilning ko`tarilish darajasiga ko`ra yuqori (yopiq) unli sanalsa, [e], [o] o`rta (yarim 
yopiq yoki ochiq) unli sanaladi.  
   Unli  fonemalar  nutqda  ayrim  hollarda  cho`ziq,  ayrim  holda  qisqa,  qattiq  va  yumshoq  talaffuz  qilinadi.  Turkiy  tillar  oilasiga 
mansub bo`lgan turkman tilida cho`ziq va qisqa unlilar ko`p uchraydi. Turkman tilida cho`ziq va qisqa unlilarning har qaysisi mustaqil 
fonema bo`lib, ular so`z ma’nolarini ajratib boradi: at (aat – nom, ism) – at (at - ot), ot (oot - olov)-ot (ot – o’t , giyoh). O`zbek tilida esa 
so`zlarni  ajratib  beruvchi  maxsus  cho`ziq  unli  fonemalar  mavjud  emas.  Ammo  o`zbek  tili  tarkibiga  kirgan  da’vo,  va’da,  ra’no  kabi 
so`zlarda “ayn” tovushdan oldin kelgan unlilar cho`ziq talaffuz qilinadi yoki yopiq bo`g`inli til, bir, qiziq kabi so`zlarda [i] fonemasi nutqda 
qisqa talaffuz etiladi: til, bir qeleq kabi. Rus tilida urg`u tushgan unli cho`ziq talaffuz qilinadi: 
Download 2,83 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   79   80   81   82   83   84   85   86   ...   301




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish