Б. М. Умаров, Ш. С. Шойимова



Download 11,32 Mb.
Pdf ko'rish
bet61/240
Sana20.03.2022
Hajmi11,32 Mb.
#504309
1   ...   57   58   59   60   61   62   63   64   ...   240
Bog'liq
kasbij psixologiya Shoyimova

Етуклик -
бу шахе ривожланишининг шундай даражасики, бунда 
шахе узининг фукаролик, оилавий, касбий ва бошка мажбуриятларини 
тулик бажаришга кодир булади, колаверса, жамиятнинг аник сохаларида ва 
мехнат фаолиятида самарали иштирок этади. “...тараккиётни тахлил килиш 
бу жараённинг 
ута
мураккаб ва зиддиятли эканини курсатмокда: инсон 
организмининг турли тизимларидаги тарахкиётнинг юкори даражага 
эришиши учун турлича вахт сарфланганлиги сабабли унинг психикаси ута 
содда ва жуда мураккабдир хамда унинг эволюциясини бошланишидаги 
гетерохронлик ва кечишидаги тезликнинг ноадекватлиги кузатилади” .
Муайян 
бир 
шахснинг 
етуклик даражаси унинг 
индивидуал 
хусусиятлари 
ва уларнинг ижтимоий мухит талаблари, 
тараккиёт 
шароитлари билан мувофикдик даражасига богликдир. Етук шахе куйидаги 
хусусиятларга эга булади: ахлокий ва ижтимоий, мустакиллик, мустакил 
карор кабул килиш кобилияти, характернинг катьийлиги, багрикенглик, 
ишончлилик, самимийлик, хакконийлик ва бошкалар.
О.Г.Носкованинг таъкидлашича, америкалик психолог К.Аржирис 
етук шахени инфантил, етук булмаган шахедан фаркдашнинг 7 та 
мезонларини ажратиб курсатган. Шахе етуклигини англатувчи базавий 
мезонлар куйидагилар: пассивлик - фаоллик; тобелик - мустакиллик; хулк- 
атворни ихтиёрий бошкаришнинг ривожланганлик даражаси; кизикишлар- 
нинг кенг ва баркарорлиги; хаётий максадларнинг киска фурсатлилиги ёки 
узокни кузлаганлиги; шахснинг атрофдагилар билан хамкорлиги, тобелик 
ёки карама-карши муносабатларни урнатиш кобилияти; рефлексияни 
ривожланганлик даражаси ва бошкалар. Уларга яна кушимча тарзда узини 
узи бахолаш, узини узи англаш ва узини узи ривожлантириш, танкидийлик, 
ташки оламдаги вокеликларни тугри идрок килиш кобилияти каби 
хусусиятларни киритишимиз мумкин. Айтиш мумкинки, юкорида санаб 
утилган етук шахснинг хусусиятлари етук мутахассис шахеига хам тула 
мос келади, бирок мехнат субъектининг касбий етуклиги мехнатга 
мотивациялашганлик, фаолиятнинг аник бир турига касбий яроклилик, 
узокни кузлаган касбий максад, кадрият, дастур, харакат стратегияларининг 
англанганлиги каби катор хусусиятлар билан янада бойитилади.
81


Шахе ривожланишининг узига хос хусусиятлари катор тадкикотлар­
нинг предметига айланган (Л.С.Виготский, С.ЛРубинштейн, Б.Г.Ананьев, 
А.В.Анциферова, Э.Эриксон, А.Маслоу, К.Роджерс ва бошкалар). Кдгор 
тадкикотларда шахе ривожланиши феномени унинг ёш даврлари билан 
богланади. Мутахассис шахеининг ривожланиши нуктаи назаридан етуклик 
даврининг психологик хусусиятлари мухим ахамият касб этади (20-40 ёш, 
40-60 ёш, 60-75 ёш). Кизикарлиси шуки, мутахассис шахеининг шакллани­
ши етуклик даврининг илк боскичидан бошланади, лекин 40-60 ёшларга 
келиб, узининг шахе хусусиятларини намоён кила бошлайди.
А.А.Реан хам муаллифлар билан бирга катор олимларнинг ва узининг 
изланишлари натижалари асосида 40-60 ёшларга келиб шахсда психофизи­
ологик функцияларнинг сусайиши кузатилади, лекин бу когнитив сохасида 
акс этмайди ва иш кобилиятини сусайтирмайди, деган хулосага келади. 
Айрим кобилиятлар, айникса, фаолиятнинг турли шакллари билан боглик 
кобилиятлар тараккий этишда давом этади ва интеллектнинг ривожпан- 
ганлиги билан ажралиб туради. Бу боскичда шахе донишмандга айланади -
унинг дунёкараши кенгаяди, хар кандай ходисапарни чукур ва хар томонла- 
ма уйлаб куради, у ёки бу вазиятнинг ривожланишини башорат килиши, 
вокеаларни кечишини назорат килиши ва турли масалаларни ижодий хал 
килиши мумкин. Муаллифларнинг таъкидлашича, бу даврда шахе интел­
лектуал тараккиётининг хусусиятлари куп холларда унинг шахсий 
характери, хаётий установкалари, режалари ва кадриятлари тизимига 
боглик булади.
Етуклик давридаги шахснинг эмоционал сохаси серкирралиги билан 
ажралиб туради, уларда кайфиятнинг тез узгариши кузатилади. Ёшлик 
даврига келиб ижобий эмоция ва хиссиётларни юзага келтирувчи оилавий 
хаётнинг баркарорлашуви, рухий ва жисмоний потенциалнинг тулик 
намоён булиши, хаётий ва касбий режаларнинг амалга ошириш ходисаси 
содир була бошлайди. Ш у билан бир вактда, уларнинг уз-узига хавдан 
ортик юкори ёки паст бахо беришлари, депрессия, узининг ижтимоий ва 
мехнат мавкеидан коникмаслик хиссй, стрессга баркарорликни пасайиб 
кетиши билан кузатилади.
Муаллифларнинг таъкидлашларича, мотивация тузилишида киска 
вакт ичида ва тулик шаклда режалаштирилган натижаларга эришиш 
истагининг кучи негизида кузгатувчи эхгиёжпарни кондиришга йуналган- 
лик ётади. Харакатлар ни фаоллаштирувчи асосий мотивлар - ижодий 
потенциални амалга оширишга интилиш, узининг билим, тажриба, фаолият 
натижаларини келгуси авлодларга етказиш, узининг ва якинларининг 
хавфеизлигини таъминлаш, узининг ижтимоий ва касбий мавкеини тартиб- 
га келтириш, хаётий режаларини амалга оширишда якинларига ёрдам 
бериш, кексалик даврида тинч ва фаровон хаёт кечиришга тайёрланиш ва
82


бошкалар хисобланади. Бу ёш даври учун хдётга узгача назар билан караш 
ва чуцур мушохада килиш, шахеий, оилавий ва касбий сохаларда аввал 
к,абул килинган кадриятлар тизимини кайта куриб чикиш каби хусусиятлар 
хосдир. Мажбурий хаётий ва касбий узгаришлар факатгина стрессни 
ривожланишига замин хозирлабгина колмасдан, балки аввал кабул килин- 
ган хаётий режалар ва мотивларнинг узгариши, колаверса улардан воз 
кечишга олиб келиши мумкин.
Етуклик даврида “Мен”-концепцияси шахснинг узи ва атроф-мухит 
хакидаги янги тасаввурлари билан бойиди. “М ен”-концепцияси шахснинг 
концептуал негизини бойиши натижасида ривожланади. Унинг асосида 
ахлокий нормалар, хукук ва шахеий кадриятлар негизида шахснинг узини 
узи фаоллаштириши ётади. Ш ахснинг узига нисбатан реалистик, онгли 
муносабати унинг шахеий “Мен”ига йуналтирилган эмоцияларни бошка­
риш имконини беради, Уз-узига бахо бериш умумий характерга эга булиб, 
уларнинг “проекцияси” турли вазиятларда намоён булади. “Мен образи” 
ижтимоий ролларни кабул килиш ва шахеий мавкени тиклаш билан боглик 
равишда бошка шахсларнинг 

Download 11,32 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   57   58   59   60   61   62   63   64   ...   240




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish