B. M. Azizov, I. A. Israilov, J. B. Xudoyqulov

Fenologik kuzatuvlar
– Bu o‗simliklarni unib chiqishidan to‗liq 
pishgunigacha bo‗lgan davr moboynida kuzatishga aytiladi.Uning 
maqsadi-o‗simlikda rivojlanish fazalarining boshlanishi va kechishini 
aniqlash.Fenologik kuzatuvlarda odatda delyankalar bo‗yicha rivojlanish 
fazalarining boshlanishi , ya‘ni 5-10 % o‗simlikda kuzatilganda , to‗liq 
fazasi 50-75% o‗simlikda kuzatilishi kayd etiladi. 
G‗alladon ekinlarida (bug‗doy, arpa, javdar, suli ) quyidagi 
fazalarning kayd etilishi tavsiya etiladi : ekish muddati ,unib chiqishi , 

---

103 
uchinchi bargning paydo bo‗lishi , tuplanish , naychalash , boshoqlash 
yoki ro‗qak chiqarish, sut, mum va to‗liq pishish, hosilni yig‗ib terib olish 
muddati. Fenologik kuzatuv natijalari quyidagi tartibda yozib boriladi. 
G‗alladon ekinlarida fenologik kuzatuvlar har bir variantning hisobli 
maydonidagi maxsus ajratilgan 100 donadan o‗simliklarda olib boriladi.
Odatda fenologik kuzatuvlar har bir variantning hisobli maydonlarida, 
ikkinchi va uchinchi egailardagi yorliq ilib ko‗yilgan o‗simliklarida olib 
boriladi. 
G‗alladon ekinlarida fenologik kuzatuvlar 1 mart , 1 aprel, 1 may va 1 
iyun kunlari amalga oshiriladi. 1-martda o‗simlikning bo‗yi va barglar 
soni. 1-aprelda o‗simlikning bo‗yi, bo‗g‗inlar soni, bo‗g‗in oraligi, 1-
mayda o‗simlikning bo‗yi, bo‗g‗inlar soni, bo‗g‗in oraligi ,boshoq 
uzunligi, 1-iyunda boshoq uzunligi, boshoqdagi boshoqchalar soni, 
boshoqdagi don soni singari sifat ko‗rsatkichlar aniqlanadi. 
Fenologik kuzatuvlarda o‗simlikning asosiy poya balantligi, 
o‗simlikdagi bo‗g‗inlar aniqlanadi.va barglar soni, boshoq va 
ro‗vaklardagi don soni, tuplanuvchanlik aniqlanadi.
 
Kuzgi bug‗doy bilan 
olib boriladigan ilmiy tadqiqotlarda fenologik kuzatuvlar bilan bir qatorda 
hosil strukturasini aniqlash bo‗yicha uchyotlar , ya‘ni hisob ishlari olib 
boriladi. Hosil strukturasini aniqlash katta amaliy ahamiyatga ega bo‗lib 
ishlab chiqarishda hosildorlik aprobatsiyasi deb yuritiladi.

Hosil uchyoti
. Don hosili uchyotini olib borish uchun eng avvalo hosil 
yig‗im terimi boshlanishidan bir necha kun oldin dala paykallari yahshilab 
tekshiriladi, 
har 
bir 
delyanka 
chegaralari 
ajratilib 
chiqiladi. 
Delyankalarning holati o‗rganiladi. Ma‘lum darajada zararlangan, ko‗chat 
qalinligi belgilangandan kam bo‗lgan delyankalar ajratiladi va ularda hisob 
ishlari to‗xtatiladi. Bunda eng avvalo variantlardagi ko‗chat qalinligi va 
tipikligiga alohida e‘tibor beriladi.Quyidagi holatlar delyankalar brak 
qilinishiga asos bo‗ladi : 
1)
tabiiy hodisalar natijasida (sovuqdan, yog‗ingarchilik-dan, 
do‗ldan va h.k ) zararlanish, 
2)
chorva xayvonlar, parranda va kemiruvchilar va boshqa 
zararkunandalar . tomonidan tasodifiy zararlanish, 
3)
tadqiqotni ko‗yilishi va olib borilishidagi xatolik . Agar 
delyankaning 25% , hisobli maydonning 50% dan ortiqrog‗i zararlangan 
bo‗lsa , bunday delyankalar brak qilinadi . 
Variantlar kam zararlangan holatlarda hosildorlik quyidagi formula 
yordamida aniqlanadi. 

---

104