Б и р и н ч и булим

Q arshiliklarni o‘lchashning kompensatsion usuli. Aniq o‘lchashlarda, ya’ni xatoliklarga yo‘l qo‘yilmaslik yoki xatoliklar minimumga keltirilishi lozim bo‘lganda, shuningdek, past haroratlarni o‘lchashda o‘lchashning kom-pensatsion usulidan foydalaniladi. Bu usulning mohiyati quyidagidan iborat: o‘lchanayotgan rezistorda va u bilan ketma-ket o‘lchanayotgan namuna rezistorda kuchlanish tushuvi taqqoslanadi 2.21-rasmda qarshilikni kompensatsion usulda o‘lchash sxemasi ko‘rsatilgan. Rezistorlardagi kuchlanish tushuvi, odatda potensiometr yordamida o‘lchanadi. Bu holda ta’minlash kuchlanishi o‘lchash natijasiga ta’sir etmaydi, shuningdek, o‘lchash simlari qarshiligining ta’siri butunlay yo‘qotiladi, chunki o‘lchash paytlarida potensiometrni o‘lchash rezistori bilan ulaydigan asboblarda tok nolga teng bo‘ladi.
O‘lchanayotgan rezistor R_o‘ namuna rezistor R_N (2.21-rasm) bilan ketma-ket ulangan. Namuna rezistor sifatida karshilik magazinlari yoki karshilikning namuna g‘altaklaridan foydalaniladi. Zanjirdagi o‘lchash toki o‘zgaruvchan rezistor R yordamida o‘rnatiladi.
Bir tomondan, tok namuna rezistorda kuchlanish tushuvi bo‘yicha aniqlanadi:
I=U_N/R_N (2.72)
bu yerda, U_N - namuna rezistorda kuchlanish tushuvi, mV; R_N - namuna rezistor qarshiligi, Om.
Ikkinchi tomondan,
I=U_o‘/R_o‘ (2.73)
bu yerda, U_o‘ – o‘lchanayotgan rezistorda kuchlanish tushuvi,
mV; R_o‘ – o‘lchanayotgan rezistorning noma’lum qarshiligi, Om.
(2.72) va (2.73) lardan o‘lchanayotgan rezistor qarshiligini topamiz:
R_o‘=R_N·U_o‘/U_N (2.74)
Ko‘rilgan variantda kompensatsion usul mexanik o‘lchashlar uchun noqulay, chunki rezistor qarshiligini topish uchun navbat bilan o‘lchanayotgan namuna rezistordagi kuchlanish tushuvini o‘lchash lozim va so‘ngra o‘lchanayotgan rezistor qarshiligini hisoblash kerak.
Termometrlarning kichik qarshiliklarini o‘lchash uchun avtomatik kompensatsion asboblar ishlab chiqilgan, ular kompensatsion o‘lchash usulining ijobiy xossalariga ega.
Termometrni ulashning to‘rt simli sxemasi simlar qarshiligining o‘lchash natijalariga ta’sirini butunlay bartaraf etish imkonini beradi.