B. B. Umarov BuxDU, "Кimyo" kafedrasi professori, kimyo fanlari doktori, professor

18-Mavzu: Empirik usullarning kimyoviy muammolar yechimiga qo`llanilishi

Hyper Chem dasturi esa juda murakkab amalni baajrishi uchun qulay dasturdir. Jumladan hozirgi kimyoviy hisoblashlar, elektron va atom strukturalarini kompyuterda modellashtirish juda keng tarqalgan . Kimyoviy hisoblashlarga

1. 
   Molekulyar mexanik usullar
   
2. 
   Poliempirik usullar
   
3. 
   Noemperik usullar
   
4. 
   Molekulyar dinamik usullar
   
5. 
   Kimyoviy tuzilish va xossalarning miqdoriy nisbatini hisoblash usullari
   
6. 
   Funksional zichlik usullari kiradi.
   

Bu usullar barchasi Hyper Chem va Ga USSIAN orqali amalgam osshirilishi mumkin. Bu dasturlar uchun personal kompyuter va Wndows operatsion sistemasi kerak bo’ladi.
Hyper Chem dasturining bosh oynasida quyidagi elementlar mavjud .
1. Oblast nazvanie (UNTITLED) bu oynaning nomi hisoblanadi
2. Oblast menyu. (Menyular oblasti)
File – fayl.
Edit- redaktirovaniye
Build – Ctroit- tuzish
Select-Vuybrat-tanlash
Display – otobrashar
Data bases- baziy dannix –ma’lumotlar bazasi .
Setyp –nastroyki- yasash
Compute- biychislit – hisoblash
Annototion – primichaniy -izox
Cancel – otmenit – rad etish
Seript- cenariy
Help – cpravka – ma’lumot.
3.Panel instrumentov – bundagi belgilar yordamida atom va molekulalarni tanlash , joylashtirish , siljitish , fayl bilan ishlash strukturani qo’yish va nusxa olish , matn terish va ma’lumot chaqirish mumkin .
4. Rabochaya oblast – bu ish maydoni bo’lib barcha amallar shu sohada amalga oshiriladi.
5. Oblast saobsheniy - ma’lumotlarni ko’rsatish maydoni bo’lib unda tanlangan atomlar molekulalar soni atomlar aro masofa , burchag hisoblash bosqichlari grodiyent va energiyani hisoblash natijalari o’z aksini topgan .
6. Текущий - hozirgi hisoblash tipi Mm+ , CNDO, Abunittion yoki boshqa usullarni ko’rsatib turadi .
Hyper Chem sichqonchadan foyydalanish sichqoncha yordamida Hyper Chem bir qator amallar bajariladi . Sichqoncha chap va o’ng tomon tugmalari windowsdagidek ishlaydi masalan panel instrumentovdagi Draw (pisovatchizish) joyiga eltib sichqonchaning chap tomonini bosib, so’ngra ish maydoniga eltib qo’yvorilsa shakli paydo bo’ladi va istalgan shaklni chizish mumkin va hakazolar vajariladi.
Hyper Chemda klaviatura alfavit yordamida hisoblanadi .
Altbas-ochish (Menyuni )
Alt-A -ma’lumotlar bazasi
Alt- R – sensriy shuningdek
[Ctrl]+[N]-yangi fayl ochish
[Ctrl]+[O]- faylni ochish (open)
[Ctrl]+[S]- faylni xotirada saqlash .
[Alt]+[F4]- fayldan chiqish .
[Ctrl]+[X]- faylni kesish
[Ctrl]+[c]-faylnidan nusxa olish
[Ctrl]+[v]- faylni quyshi
[f4] -ekranning xajmini uzgartirish
[f9]-hajim bo’ylab nusxa olish .
Esc-man qilish .
Hyper Chemda fayl ochib unda turli xil amallar bajariladi . Ushbu amallar 2D o’lchamli va 3D -3 o’lchamli bo’lishi mumkin
Yuqori molekulyar birikmalar va boshqalar uchun Hyper Chemning ma’lumotlar bazasida aminokislatalar va nukleidlarning qoldiqlari tayyor holda bo’ladi.
Usbu ma’lumotlarni( shuningdek atomlar va koordinatalarni) o’qitishni uchun Hyper Chemda HIN oki oqsillar ma’lumot balki Brokhaven Protein Data Bank (ENT) formatlaridan foydalaniladi .
Hin- formaidagi faylni ochish uchun File ga sichqoncha etilib chap tomoni bosiladi va open (otkirit-ochish ) bosiladi.
Bunda fayllar ro’yxati chiqadi va tegishli fayl tanlanib open bosiladi yoki fayl ustida sichqonchaning chap tomoni ketmaket ikki marta bosiladi.
Bunda okna ochiladi. Okna ochilishini 2-rasmda tasvirlavgan.