B akayev Z. T jamoada samarali ishlash o’quv qo’llanma samarqand-2020

5.3 Jamoa-boshqaruvda motivatsiya va mukofotlash funksiyasi

Motivlashtirish — ruhiy omil bo‘lib, kishilar harakatiga maqsad va yo‘nalish beradi. Xodimga rahbarlik qilish, boshqarish funksiyasi kabi koordinatsiyalash, o‘zaro aloqa va taqsimot kabi funksiyalarni birlashtirishga qaratilgan. Boshqarish funksiyasi — bu boshqaruvchining aqli, uning markaziy nerv tizimi boshqarish funksiyasi qanchalik murakkabroq, tabaqalashganroq bo‘lgani sari, rahbarlik oldida har qanday funksiya ichida ham va funksiyalararo yo‘nalishda ham boshqarishni takomillashtira olish vazifasi turadi. Natijada boshqarish funksiyasidan asta-sekin boshqarishni takomillashtirishning mustaqil funksiyasi sifatida xususiy funksiya ajralib chiqadi — bu funksiya motivlashtirish, ya’ni kishilar faoliyatini ruhiy yo‘llar bilan maqsadga muvofiqlashtirishdir.

Bunda xodimni boshqarishning maqsadli, samarali va mahsuldor ishlash uchun ularning qobiliyatlarini rivojlantirishga qo‘zg‘atishdir.
Ruhiy omillar boshqaruvchilar, xodimlar orasida ro‘y beradi. Agar biz boshqalarni motivlashtiradigan rahbarlar haqida gapiradigan bo‘lsak, ular insoniy motivlashtirishni tashkil qilish maqsadlariga erishish uchun yo‘naltiradilar. Motivlashtirish dinamik jarayon bo‘lib harakatga qo‘zg‘atishni anglatadi.
Rasm. Motivlashtirish jarayoni
-rasmdan ko‘rinib turibdiki, ijrochilik asosan 4 ta omilga bog‘liq: birinchi-dan — mahorat va qobiliyat; ikkinchidan — ish tabiatini chuqur tushunish; uchinchidan — ish yaxshi yoki yomon bajarilganini tushunish; to‘rtinchidan — motivlashtirish — harakatga qo‘zg‘atadigan omillardan biri.
rasm motivlashtirish va ijrochilik orasidagi aloqalarni ko‘rsatib turibdi: motivlashtirish qoniqish hosil qilmagan intilish va zaruriyatdan muvaffaqiyatga erishilgan taqdirda zaruriyatning qondirilishidan kelib chiqadi. Agar biz ba’zi bir narsalardan qoniqish hosil qilsak, boshqa zaruriyatlar bizni harakat qilishga majbur qiladi.
Zamonaviy motivlashtirish nazariyas
Motivlashtirishning ruhiy va tashkiliy iqtisodiy yo‘nalishdagi turli nazariyalarini ikki guruhga bo‘lish mumkin:
1. Motivlashtirishning mazmunli nazariyasi, u kishilarni boshqacha emas, aynan shunday ishlashga majbur qiladigan shaxsni ichki qo‘zg‘alishini identifikatsiyasiga asoslanadi (bu A. Maslou va F. Xersberg va boshqalar termini).
2. Motivlashtirishning protsessual nazariyasi — juda ham zamonaviy uslublardan biri bo‘lib, kishilar o‘zini bilishi va tarbiya ma’nosida o‘zlarini qanday tutishlariga asoslanadi (bu Porter-Loularning kutish nazariyasi, odillik nazariyasi va motivlash modellaridir). Sanab o‘tilgan nazariyalar ba’zi masalalarda bir-biridan farq qilsada, ular bir-birini inkor etmaydi.