|
Jamoalarning kattaligiga ko‘ra kichik va kattaga bo‘linadi.
Kichiklarda, barcha ishtirokchilar o‘rtasida doimiy shaxsiy aloqalar mavjud.
Bu ularga qo‘shimcha moslashuvchanlikni, umuman yuqori mahsuldorlikni va undan qoniqishni beradi. Kichik guruh a’zolarining soni, qoida tariqasida, 20 dan oshmaydi (maqbul 5-7).
A’zolari nafaqat umumiy manfaatlar, maqsadlar bilan birlashtirilgan, atrof-muhitni ongli ravishda ajratib turadigan, balki nafaqat shaxsiy, balki do‘stona hissiy aloqalarni qo‘llab-quvvatlaydigan kichik guruhlar boshlang‘ich deb nomlandi (shu bilan birga, kichik jamoa ikkinchi darajali bo‘lishi mumkin).
Odatda, bu 2-5 kishilik bir hil guruhlar. Ulardagi ishtirokchilarni almashtirish ichki iqlimni keskin yomonlashtiradi yoki hatto uni yo‘q qiladi.
Odamlar o‘rtasida to‘g‘ridan-to‘g‘ri aloqalar deyarli bo‘lmagan katta guruhlar ikkinchi darajali deb nomlanadi. Ular odatda ob’ektiv printsipga, ya'ni “vazifa uchun” shakllantiriladi, shuning uchun bu erda asosiy ahamiyat ishtirokchilarning shaxsiy fazilatlariga emas, balki ularning muayyan funktsiyalarni bajarish qobiliyatiga qaratiladi. Bunday jamoalarni boshqarish uchun maxsus menejerlar kerak.
Agar majburiyatlar (ijrochilar ham, menejerlar) ham aniq taqsimlangan bo‘lsa, odamlar og‘riqsiz ravishda almashtirilishi mumkin, chunki har doim kerakli bilim va ko‘nikmalarga ega bo‘lgan kishi bo‘ladi.
Katta guruhlardagi munosabatlarning shaxssizlanishi, ularning ishtirokchilari nisbatan kam mehnat faolligini ko‘rsatishi, ko‘pincha bir-biriga zid kelishi. Shuning uchun bunday jamoalar birinchi navbatda oddiy, ammo keng ko‘lamli ishlarni samarali bajaradilar.
3.3 Mehnatni tashkil etishning buyuk shakillarining evolyutsiyasi
Mehnatni tashkil etish - nazariya va amaliyotga asoslangan holda korxonada ish jarayoni unsurlarini uyushtirish tartibi va tamoyillari. Mehnatni tashkil etishning iqtisodiy vazifalariga milliy iqtisodiyotda inson va moddiy resurelardan oqilona foydalanish, mahsulot ishlab chiqarishni va uning sifatini oshirish, sanitariyagigiyena va ruhiyfiziologik vazifalariga ishchixodimlar sogʻligʻini muhofaza etish, mehnat sharoitlarini belgilangan standart va meʼyorlarga mosligini taʼminlash; ijtimoiy vazifalariga mehnatning mazmuni, uning ijodiyligini, kishilarning maʼnaviy kamol topishini rivojlantirish, ularning ijtimoiy muhofazasini tashkil etish; tashkiliy vazifalariga har bir ish joyini tashkil etishda ergonomik talablarga muvofiklikni taʼminlash kiradi.
│Ergonomik (yun. — ish, mehnat va — qonun) — kishi (kishilar jamoasi)ni ishlab chiqarish faoliyati sharoitlari bilan bogʻliq holda kompleks oʻrganadigan fan; mehnat qurollari, sharoitlari va jarayonlarini takomillashtirish maqsadlarida inson, texnika, ishlab chiqarish muhitining oʻzaro taʼsiri va aloqalarini tadqiq etadi. Qadimdan mukammal mehnat qurolini ixtiro qilish, mehnat jarayonida inson organizmi holatini oʻrganish biror ishini bajarish uchun eng maqbul sharoitlar yaratish maqsadlari bilan bogʻliq boʻlgan. Insonning mehnat faoliyata uchun eng oʻngʻay mehnat qurollari, eng qulay mehnat sharoitlari yaratish yoʻlidagi dastlabki qadamlar 20-asr boʻsagʻasida boshlandi. Bu sohada birinchi keng miqyosdagi amaliy tadqiqotlar amerikalik amaliyotchi muhandis va menejer, ilmiy boshqarish maktabi asoschisi U.F.Teylor (qarang Teylorizm) tomonidan bajarildi. Ergonomik ishlab chiqarishning amaliyot ehtiyojlari taʼsirida, korxonalar faoliyatida inson omili rolining ortib borishi, fantexnika taraqqiyoti natijasida ilmiy amaliy fan sifatida paydo boʻldi. Eksperimental psixologiya, fiziologiya va mehnat gigiyenasi taʼsirida shakllandi; tibbiyot, biomexanika, antropometriya, psixofiziologiya, sotsiologiya, injenerlik va texnologik fanlar maʼlumotlari va metodologiyasidan, mehnatni tashkil etish va normalash tamoyillaridan foydalanadi, umumiy va ijtimoiy psixologiya, mehnat iqtisodiyoti, iqtisodiy matematik modellashtirish bilan bogʻliq.│
Dastlab, amerikalik muhandis va olim F.U.Teylor mehnatni “ilmiy boshqarish” muammosini amaliy jihatdan asoslab bergan va oʻz konsepsiyasining asosiy qoidalari va tamoyillarini “Fabrikani boshqarish” (1919) va “Korxonani ilmiy bo-shqarish asoslari” (1911) deb nomlangan asarlarida bayon qilgan. Keyinchalik amerikalik F. K. Gilbert (1868— 1924), X. Emerson (1853-1931), Genri Ford (1863—1947) ham mazkur muammo yechimiga oʻz hissalarini qoʻshishgan.
Mehnatni tashkil etish. — mehnat munosabatlarini tashkil etish hamda mehnatning ashyoviy unsurlarini tashkil etishga ajratiladi. Bu darajalarning har biri mehnat taqsimoti va unga mos keladigan mehnat kooperatsiya kabi tushunchalar bilan bogʻliq. Bozor iqtisodiyoti sharoitida Mehnatni tashkil etish. quyidagi tamoyillar asosida amalga oshiriladi: shaxsni kamol toptirish (har bir insonda individual sifat koʻrsatkichlari rivojlanishini taʼminlash); xavfsizlik (ishchi oʻz ish joyida, sogʻligʻiga, daromadiga, ish bilan taʼminlanishiga kafolat beruvchi xavfeizlikka ishonch hosil qilishi); adolat (korxona mehnat natijalarida har bir ishchining manfaatlari ifodalanishi). Mehnat, dastlab, ishlarning tarkibi, mazmuni, hajmi va intensivligiga, ish vaqtidan foydalanish darajasi va asbob-uskunalar murakkabligiga qarab inson imkoniyatlari hamda kasbiy tayyorgarligiga binoan tashkil etishni talab qiladi. Mehnat sharoitlarini tashkil etish — dam olish va mehnat rejimi, ishlab chiqarish madaniyatini oshirish kabi tadbirlar bilan aloqador. Mehnatni tashkil etish tizimida kadrlarni kasb talablarga asosan tanlash, shaxsiy sifatlarini inobatga olish, kadrlarni tayyorlash, joy-joyiga qoʻyish, malakasini oshirish kabi masalalar hal etiladi.
Do'stlaringiz bilan baham: |
