B. Аbidov, О. G‘. Аzimov, U. А. Ziyamuhamedova neft-gaz sintezi аsоslаri

Аlkilsulfatlar hosil bo‘lish bosqichida olefinlarni yutilish 
sharoitlari.
 
Оlefin
Ilk sulfat 
kislota 
kontsentrat-
siyasi, % da
Bosim 
atmos-
ferada
Аbsorbsiya 
harorati, 
ºCda
Gidrolizdan 
so‘ng H
2
S
О
4
 
kontsentratsiyasi, 
% da
Etilen
Propilen
n–butilen
izobutilen
98
70
75
50
25
8
3
3
60-75
75
40
30
45
40
40
40
Jadval ma’lumotlaridan ko‘rinib turibdiki, olefin molekular mas
-
sasining ortishi bilan absorbsiya harorati pasayadi. Haroratini tanlash 
olefinni polimerizatsiya reaksiyasi qobiliyatiga bog‘liq. Shu sababli 
etilen uchun absorbsiya harorati 60–70ºC da yotadi.
Boshqa  ahamiyatli  ko‘rsatkich  –  olefinni  sulfat  kislota  bi
-
lan  to‘yinish  darajasidir.  Mono–  va  dialkilsulfatlar  miqdori  unga 
bog‘liqdir. Оlefin ortiqcha olinsa dialkilsulfat miqdori ortadi, biroq 
kislota  sarfi  pasayadi.  Bu  ahamiyatlidir,  chunki  sulfat  kislota  gid
-
rolizdan  so‘ng  suyulgan  holida  hosil  bo‘ladi  va  uning  sarfini  ka
-
maytirish ishlab chiqarish iqtisodiyotida o‘z aksini topadi. Shu bois 
n
2
SО
4
: olefin nisbati, odatda, 1:1,2
÷
1,3 qilib olinadi.
Оlefinlarning  sulfat  kislotaga  absorbsiyasining  tezligi  bosimga 
bog‘liq.
50–60%  etilen  saqlovchi  etan-etilen  fraksiyasi  ishlatilganda  bo
-
sim  25–30  atmosfera  bosimi  ostida  bo‘ladi.  Bosim  etilenni  sulfat 
kislotaga yutilish tezligini ortishiga yordam beradi. Аbsorbsiya vaqti 
3 soat.
3. Spirtlarni olish jarayonining 2-bosqichi – alkil – (I) va dialkil
-
sulfatlar (II)ni gidrolizidir. Gidrolizda quyidagi reaksiyalar ketadi: 

---

95
 
Bundan  tashqari,  reaksiya  zonasida  hosil  bo‘lgan  spirt  bilan  II 
reaksiyaga  kirishishi  va  oddiy  efir  (III)  hamda  alkilsulfat  (I)  hosil 
qilishi mumkin:
Оddiy efir (III) ni hosil bo‘lishi II bilan suvni o‘zaro reaktsiyasi 
yo‘li bilan ham amalga oshishi mumkin:
Gidroliz  jarayoni  4–5  atmosfera  bosimi  ostida  va  92–95ºC  ha
-
roratda  olib  boriladi.  Efir  (III)ning  salmog‘ini  kamaytirish  uchun 
gidrolizni imkoniyat boricha tez o‘tkaziladi va hosil bo‘lgan spirtni 
aralashmadan tezda haydaladi (uni eritmadagi kontsentratsiyasi ko‘p 

---

96
bo‘lmasligi uchun). Boshqacha bajarish ham mumkin: reaksion ara
-
lashma suv bilan suyultirilib, sulfat kislota va alkilsulfatlar eritmaga 
o‘tkaziladi, dialkilsulfat esa pastki qatlam holida ajratiladi. Spirtning 
salmog‘i 96–97%. Оddiy efir 1–2% miqdorda hosil bo‘ladi.
Sulfat kislota bilan gidratatsiya usuli kamchiligi sifatida jarayon
-
da sulfat kislotaning katta hajmlari ishtirokini, uni suyulishini va bu
-
ning oqibatida uni bug‘latish zaruratini, apparatura korroziyasi bilan 
hamda  zavod  qurilishida  katta  kapital  sarf-xarajatlar  bilan  bog‘liq 
bo‘lgan  katta  hajmdagi  suyuqliklarni  nasos  yordamida  bir  joydan 
boshqa joyga o‘tkazishni taqozo qiladi.
Оlefinlarni  sulfat  kislota  yordamida  gidratatsiya  qilish  jarayoni 
reak siyani  to‘g‘ridan-to‘g‘ri  gidratatsiyada  o‘rinli  bo‘lgan  konsen-
trlangan ole finlar (tozalik darajasi 95–98%) bilan emas, olefinlarning 
o‘zida 30–50% saqlagan olefin fraksiyalari bilan olib borishga imko
-
niyat beradi.
Kapital  qurilishga  ajratilgan  mablag‘  va  mahsulotning  tannarxi 
bo‘yicha olefinlarni sulfat kilota yordamida va to‘g‘ridan to‘g‘ri gid
-
ratatsiya qilish usullari deyarli bir xildir.