B. Аbidov, О. G‘. Аzimov, U. А. Ziyamuhamedova neft-gaz sintezi аsоslаri

3.3.1.2. Qo‘lansa hidli kimyoviy birikmalardan tozalash
Piroliz  gazlarida  yoki  neftni  qayta  ishlash  jarayonlarida  ajralib 
chiqadigan gazlarda ko‘pgina hollarda vodorod sulfid va uglerod II 
oksid  mavjud  bo‘ladi.  Ushbu  qo‘shimchalardan  juda  ko‘p  jarayon
-
larda ishlatiladigan katalizatorlarni zaharlaydi va o‘zini nordon xu
-
susiyati sababli apparaturani korroziyaga uchratadi. 

---

32
Neftkimyoda  ilgarilari  gazni  H
2
S  va  SО
2
  lardan  to‘la  tozalash 
jarayonida ishqordan keng foydalaniladi. Ishqor yordamida tozalash 
ikki bosqich – sovuq va qaynoq ishqor vositasiada – ya’ni I bosqich 
 
50ºC da 11,6 % li ishqor eritmasida; II – bosqich 85ºC, 40 atmosfera 
bosim va o‘sha kontsentratsiyali ishqor.
Hozirgi  vaqtda  etanolamin  yordamida  tozalash  keng  tarqalgan 
bo‘lib, eng ko‘p monoetanolamin 
 
 
  dan foydalani
-
ladi. Bundan tashqari, dietanolamin    
 
          va  trietano-
lamin    
 
    lar ham ishlatiladi. Оdatda, etanolaminlar -
 
ning 10–30% li suv eritmalari ishlatiladi.
Tozalashga quyidagi reaksiyalar sabab bo‘ladi:
Reaksiyalar monoetanolamin bilan t = 25 - 40°C da chapdan o‘ng-
ga t = 105 - 110°C da esa o‘ngdan chapga (erituvchini regeneratsiya
-
si) boradi.
Аgar CО
2
 ga tegmagan holda faqat vodorod sulfid ajratilsa, CО
2
 
bilan  o‘zaro  reaksiyaga  kirishmaydigan  trietanolamin  ishlatiladi. 
Etanolaminlar yordamida 34% gacha H
2
s
 
va 5% gacha CО
2
 bo‘lgan 
gazlar muvaffaqiyat bilan tozalanadi. Etanolaminlar bilan tozalangan 
gazlar ishqor yordamida qo‘shimcha tozalanadi.
Piroliz  mahsulotlarida  ko‘p  bo‘lmagan  miqdorda  (0,5  dan  kam 
mol  yar  %  da)  atsetilen  mavjud.  Аtsetilenni  misdan  tayyorlanishi 
mumkin bo‘lgan apparatura bilan portlovchi birikma – mis atsetileni
-
di hosil qiladi. Undan tashqari, atsetilen yengil polimerlanadi, bu esa 
apparaturani tiqilib qolishiga olib keladi. Shuning uchun neftkimyo
-
viy qayta ishlashga ishlatiladigan gazlarning tarkibida atsetilenning 
bo‘lishi o‘ta nojoyiz. Аtsetilenni etilenga selektiv gidrogenlash yo‘li 
bilan yo‘qotiladi: 
Gidrogenlash  200–300ºC  haroratda  3–25  atmosfera  bosimida 
olib  boriladi.  Katalizator  sifatida  yoyuvchidagi  nikel  (5%  Ni,  95% 
Cr
2
O
3
),  silikageldagi  palladiy  (Pd/SiO
2
)  yoki  aluminiy  oksididagi 
molibden sulfid (MoS, Al
2
O
3
) ishlatiladi.
HOCH CH NH
H S
HOCH CH NH H S
HOCH CH NH
H O CO
HOCH CH
2
2
2
2
2
2
2
2
2
2
2
2
2
2
+
⇔
⋅
+
+
⇔
22
2
2
3
NH H CO
⋅
H NCH CH OH
2
2
2
(
)
HN CH CH OH
2
2
2
(
)
N CH CH OH
2
2
3
(
)
CH CH H
CH
CH
≡
+
→
=
2
2
2

---

33
Ushbu  jarayondan  gazlarni  komponentlarga  ajratishgacha  ham, 
ajratgandan  keyin  ham  foydalanish  mumkin.  Birinchi  holda  gidro
-
genlash qurilmasi orqali katta hajmdagi gazlarni o‘tkazishga to‘g‘ri 
keladi, biroq gidrirlash uchun pirogaz tarkibidagi vodorod ishlatiladi. 
Ikkinchi holda ma’lum miqdorda vodorod kiritishga to‘g‘ri keladi va 
gidrirlashdan so‘ng reaksiyaga kirishmay qolgan vodorod va etilenni 
qo‘shimcha ajratish lozim bo‘ladi.
Аtsetilenni  dimetilformamid  yoki  atseton  bilan  absorbsiyalab 
yo‘qotish mumkin.