B. Аbidov, О. G‘. Аzimov, U. А. Ziyamuhamedova neft-gaz sintezi аsоslаri

1.4. Polipropilen va boshqa poliolefinlar ishlab chiqarish
Sigler  katalizator  sistemasi  ishtirokida  anionli  polimerizatsiyani 
ochilishi oqibatida yuqori molekular birikmalar va boshqa olefinlar
-
ni olish amalga oshirildi. Хususan, mashhur Italiya kimyogari Natt 
mehnatlari  evaziga  1956–1957-yillarda  turli  xil  propilenlar  olindi. 
Polipropilen  ishlab  chiqarish  jarayoni  quyi  bosimda  etilenni  poli
-
merizatsiyasi  bilan  ko‘p  umumiylikka  ega,  biroq  ayrim  o‘ziga  xos 
joylari ham bor.
Ishlatiladigan  katalitik  sistemaga  bog‘liq  holida  ko‘proq  yoki 
kamroq kristallik darajali, regular yoki noregular tuzilishli polimer
-
lar hosil bo‘lishi mumkin.
Propilenni  Al(C
2
h
5
)
3
  va  TiCl
4
  sistemasi  bilan  polimerlaganda 
juda quyi kristallik daraja (40–50%)li polimerlar olingan. 
TiCl
4
  ni  TiCl
3
  bilan  almashtirish  (ushbu  xizmat  Nattga  taalluqli) 
kristallik darajasi 80–90% bo‘lgan polimerlar olish imkoniyatini berdi.
Shuning  uchun  propilenni  polimerlashni  farqlovchi  o‘ziga  xos 
xususiyati sifatida Al(C
2
h
5
)
3
 va TiCl
3
 lardan tarkib topgan katalitik 
sistemani qo‘llanilishidir; so‘nggi komponent TiCl
4
 ni vodorod bilan 
650ºC da qaytarib olinadi.
Propilen etilenga nisbatan katta qiyinchilik bilan polimerlan gani 
sababli, jarayon katalizator komponentlari Al(C
2
h
5
)3: 
TiCl
3
 ni 2¸3:1 
nisbatda  olib  boriladi.  Erituvchi  sifatida,  odatda,  geptan  ishlatiladi, 
boshqa yengil qaynovchi uglevodorodlar yoki to‘yingan xarakterda
-
gi uglevodorod fraksiyalari ham qo‘llanilishi mumkin. Propilenning 
polimerizatsiyasini 65–70 ºC haroratda va 10–12 atmosfera bosimi
-
da  olib  boradi.  Хomashyo  sifatida  yuqori  konsentrlangan  propilen 
(99%) yoki Rossiyada taklif etilgan propan-propilen fraksiyasi (30% 
propilen) ishlatilishi mumkin. So‘nggi holida erituvchi sifatida pro
-
pan  xizmat  qiladi.  Propilenni  polimerizatsiyasida  etilennikiga  (872 
kkal/kg) nisbatan ancha kamroq miqdorda issiqlik (285 kkal/kg) aj
-
ralib chiqadi, bundan tashqari, propilen kamroq adgeziya qobiliyati
-
ga egadir. Ushbu omillar issiqlikni faqat «ko‘ylak» orqali olib chiqib 
ketish bilan chegaralanishga imkon beradi, issiqlik bir qismi erituv -
 
chini  bug‘lanishi,  uni  kondensatlanishi  va  jarayonga  qaytarilishi 
yo‘li bilan olib chiqib ketilishi ham mumkin.
Katalizator kompleksini erituvchidagi konsentratsiyasi 0,1–0,2% 

---

129
atrofida, katalizator sarfi esa 4% gacha yetadi. Bir o‘tishda propilen
-
ning  98%  i  polimerga  aylanadi.  Propilenni  polimerlash  jarayonini 
boshqa ko‘rsatkichlari Sigler katalizatorida etilenni polimerlash jara
-
yonidagi kabidir.
Polimerizatsiya natijasida quyidagi sifatdagi polipropilen olinadi.
Molekular og‘irligi 40–700 ming (texnik–200 ming).
Erish harorati, ºC 164–170.
Zichlik, g/sm
3
 0,90–0,92.
Uzilishga mustahkamlik chegarasi, kg/sm
2
 330–360.
Polipropilenning  molekular  og‘irligini  sistemaga  regulatorlar 
deb  ataluvchi  harakatchan  vodorod  atomli  birikmalar  hisoblangan 
aminlar, merkaptanlar yoki vodorod yodid yoki vodorodning o‘zini 
qo‘shish bilan ham ko‘paytirish yoki kamaytirish mumkin.