B abdullayeva, M. Usmonbayeva, O’. Asqarova, F. Ehsonova, S. Hakimov

 
Xalq  pedagogikasi
  –  etnik  madaniy  an’analar,  xalqning  poetik  va  badiiy 
ijodiyotiga  asoslangan  og’zaki  bilimlari,  tarbiyaviy  (faoliyat)  ko’nikmalar  majmui, 
bolalarning  bir-birlari  va  kattalar  bilan  qiladigan  muloqotining  barqaror  shakllarini 
o’zida namoyon etuvchi fan. Unda turli xalqlarning bolalarni tarbiyalashga oid ko’p 
asrlik tajribasi, tarbiya an’analari mujassamlangan. Xalq pedagogikasining obyektini 
muayyan  xalqning  asrlar  davomida    bolani  parvarishlash,  tarbiyalash  yo’lida  olib 
borgan  amaliy  harakatining  mohiyati,  mavjud  tajribasi,  an’anaviy  yondashuvini 
yorituvchi ta’lim va tarbiya jarayoni tashkil etsa, predmeti
 
asrlar davomida muayyan 
xalqning  bolani  parvarishlash,  tarbiyalash  yo’lida  olib  borgan  amaliy  harakatining 
mohiyati,  mavjud  tajribasi,  an’anaviy  yondashuvini  yorituvchi  ta’lim  va  tarbiyaning 
mazmuni,  ustuvor  g’oyalari,  qonuniyatlari,  tamoyillari,  tashkiliy-metodik  asoslari, 
mexanizmidan iborat. 
 
Turli  xalqlarning  asriy  tajribalariga  asoslangan  “Xalq  pedagogikasi”ning  eng 
muhim tarkibiy qismi – avlodlarning o’zaro ta’siri jarayonida muayyan an’analarning 
uzatilishi  sanaladi.  Ibtidoiy  jamoa  tuzumidan  boshlab  kichik  yoshli  bolalarni 
parvarishlash,  o’smirlar  va  yoshlarni  tarbiyalash,  o’spirinlarni  oilaviy  hayotga 
tayyorlash  an’analari  saqlanib  qolingan,  asrlar  davomida  orttirilgan  ijtimoiy  tajriba 
negizida boyib, mustahkamlanib borgan.  
Xalq pedagogikasining  asosiy  omillari tabiat,  so’z,  mehnat,  maishiy  hayot,  urf-
odatlar,  an’analar,  san’at,  diniy  qarashlar,  o’yin,  namuna  (kattalar,  tengdoshlar,  ota-
onalar,  oilaning  keksa  avlod  vakillari  tomonidan  ko’rsatilgan  o’rnak,  ibrat) 
hisoblanadi.  Ushbu  pedagogikada  xalqchillik,  tabiatga  muvofiqlik,  ishonchlilik, 
obrazlilik,  aniqlik,  vorislik,  jamoaviylik,  maqsadga  muvofiqlik  va  his-tuyg’uga 
boylik kabi tamoyil muhim o’rin tutadi. 
Fan sifatida “Xalq pedagogikasi”ning asosiy tayanch tushunchalari parvarishlash 
(bolani), tarbiyalash,  o’z-o’zini tarbiyalash,  qayta  tarbiyalash,  yo’l-yo’riq  ko’rsatish, 
o’rgatish, odatlantirish kabilar sanaladi. 
Xalqona yondashuvga ko’ra bolalar va yoshlar hayoti, faoliyatini tashkil etishda 
o’yin,  mehnat,  bellashuv,  kecha,  bayram,  teatr  tomoshasi  kabilardan  samarali 

---

 
226 
foydalanilgan.  Xalq  pedagogikasida  bolalarning  tarbiyasiga  samarali  ta’sir 
ko’rsatuvchi asosiy subyektlar sifatida oilaning keksa avlod vakillari (buva-buvilar), 
ota-onalar,  aka-ukalar,  opa-singillar  e’tirof  etiladi.  Umuman  olganda,  xalq 
pedagogikasida oila, uning an’analari, oila a’zolarining hayotiy tajribalari, ma’naviy-
axloqiy  qarashlari  asosiy  negiz  sanaladi.    Unda  bola  shaxsi  muayyan  ota-onaning 
farzandi,  ijtimoiy    yoki  biologik  yetim,  boqib  olingan  bola,  tengdosh,  do’st, 
begonaning  bolasi  va  do’stlar  davrasiga  mansub  shaxs  maqomida  namoyon  bo’ladi. 
Turli  xalqlarning  pedagogik  yondashuvlari,  tarbiyaviy  g’oyalarini  yoritishda  folklor 
muhim  o’rin  tutadi.  Muayyan  xalqning  bolani  parvarishlash,  tarbiyalashga  oid 
an’anaviy  yondashuvlari,  hayotiy  tajribasi  –  maqol,  matal,  ertak,  afsona,  rivoyat, 
doston, latifa, hikmatli so’z va xalq qo’shiqlarida o’z ifodasini topgan. 
Xalq  pedagogikasida  bolalarga  tarbiyaviy  ta’sir  ko’rsatishda  ishontirish, 
namuna, buyruq, tushuntirish, odatlantirish (mashq qildirish), tilak (oq fotiha), iltijo, 
qasam, iltimos, maslahat, shama, maqtov, ta’na, gina-kudurat, o’git, diniy yo’llanma, 
vasiyat,  qasam,  tavba,  o’kinch,  targ’ibot,  taqiq,  tahdid,  qarg’ish,  qasamyod,  haqorat 
(so’kish),  jazolash,  kaltaklash  kabi  metodlardan  foydalaniladi.  Shuningdek,  xalq 
pedagogikasida  bolalarga  tarbiyaviy  ta’sir  ko’rsatishda  tushuntirish,  o’rgatish, 
rag’batlantirish,  taqdirlash,  ma’qullash,  ishontirish,  ishonch  bildirish,  namuna 
ko’rsatish,  bajarib  ko’rsatish,  shama  qilish,  gina-kudurat  qilish,  tanbeh  berish, 
qoralash,  jazolash,  man  qilish,  taqiqlash,  sinash,  kechirish  va  b.  usullardan 
foydalaniladi. 
Manbalarda  “xalq  pedagogikasi”  tushunchasi    “etnopedagogika”  atamasi 
yordamida  ifodalanadi.  Garchi  lug’aviy  jihatdan  “xalq  pedagogikasi”  va 
“etnopedagogika”  tushunchalari  bir  xil  ma’noni  anglatsa-da,  biroq,  ular  bir  fanning 
ikki  xil nomi  emas.  Etnopedagogika tarixiy  sharoitlar ta’sirida  yuzaga kelgan  milliy 
xarakter  xususiyatlarini  o’rganadi.  I.T.Ogorodnikovning  e’tirof  etishicha,  xalq 
pedagogikasiga  muayyan  xalqning  tarbiya  borasidagi  tajribasi,  uning  tavsifi, 
vositalari va g’oyalari taalluqli bo’lsa, etnopedagogika – etnik guruhlarning bolalarni 
tarbiyalash  va  ularga  ta’lim  berishga  oid  amaliy  tajribalari,  oila,  urug’,  qabila,  xalq, 
millatning  qadimgi  axloqiy-etik,  estetik  qarashlarining  tarixiy  rivojlanishini  tadqiq 
etadi.