B abdullayeva, M. Usmonbayeva, O’. Asqarova, F. Ehsonova, S. Hakimov

 
Muhit  (yoki  ijtimoiy  muhit)
  –  individ,  shaxs,  ijtimoiy  guruhlarning  mavjud 
bo’lishi,  shakllanishi  va  faoliyati  kechadigan  ijtimoiy  (moddiy,  iqtisodiy,  ijtimoiy, 
siyosiy va ma’naviy) shart-sharoitlar. Insoniyat ongi bo’shliqda shakllanmaydi, balki 
ijtimoiy-tarixiy hayot sharoitida vujudga kelib, unda yanada rivojlanadi. Xuddi sh.k. 
har bir shaxs ongi ham muayyan ijtimoiy muhitda o’sadi. Muhit (ijtimoiy muhit)ning 
shaxs  rivojlanishiga  ta’sirining o’zi ham  bir  qator  omillar ta’sirida  kechadi. Ijtimoiy 
muhitda  ustuvor  omil  –  nisbatan  barqarorlashgan  ijtimoiy  munosabatlar  sanaladi. 
Ijtimoiy  munosabatlar  esa  o’zaro  axborot  almashish,  hayotiy  tajribalarni  bir-biriga 
uzatish  hodisa  ro’y  beradigan  muhitda  kechadi.    Shu  sababli  bola  tug’ilgandan 
paytidanoq  tarixan  vujudga  kelgan  ijtimoiy  muhit,  barqarorlashgan  ijtimoiy 
munosabatlarga  duch  keladi.  Bola  kimsasiz  orolda  emas,  balki  atrofini  o’rab 
turadigan  ko’plab  kishilar  –  ijtimoiy  subyektlar  orasida  bo’lib,  ularning  ta’sirida 
kamol topib boradi.  
Bolaning rivojlanishiga bevosita ta’sir ko’rsatuvchi ijtimoiy omillardan yana biri 
– mehnat, shaxs tomonidan tashkil etiladigan mehnat faoliyati sanaladi. Har bir shaxs 
uchun  yashash  uchun  qulay  imkoniyat  mehnat  tufayli  yaratiladi.  Bola  dastlab 
boshqalar tomonidan yaratilgan mehnat mahsullari orasida o’ssa, asta-sekin o’zi ham 
mehnat  ko’nikmalarini  o’zlashtirib  boradi.  Balog’atga  yetib  borgani  sayin  u 
tomonidan  o’zlashtirilgan  mehnat  ko’nikmalari  malakalarga  aylanadi.  SHaxs 
kamolotini  ta’minlaydigan  ijtimoiy  omillarning  navbatdagisi  –  muloqat  sanaladi. 
Go’daklik  davrida  bola  gapirmaydi.  Biroq,  boshqalarning  o’zaro  muloqatda 

---

 
141 
bo’lishlari, unga gapirishlari asosida nutq ko’nikmalarini o’zlashtirib boradi. Ma’lum 
yoshga borgach, to’liq va ravon gapirishni o’zlashtiradi.  
Har  bir  shaxs  yashayotgan  muhit  o’zgaruvchan  bo’lib,  ijtimoiy  ong  ana  shu 
muhit  ta’sirida  o’sadi.  Qulay  ijtimoiy  muhit  bo’lgandagina  o’sib  borayotgan 
shaxsning  tabiiy  xislatlari  yuzaga  chiqishi  va  qobiliyatlari  o’sa  borishi  mumkin.  
Mavjud muhit shaxsning o’sib boradigan ongiga bevosita ta’sir qiladi. Shunga ko’ra 
jamiyat  ijtimoiy  taraqqiyoti  qanchalik  yuksak  bo’lsa,  uning  muhitning  shaxs  ongiga 
ta’siri shunchalik kuchli bo’ladi.