B abdullayeva, M. Usmonbayeva, O’. Asqarova, F. Ehsonova, S. Hakimov



Download 2,85 Mb.
Pdf ko'rish
bet229/478
Sana05.01.2022
Hajmi2,85 Mb.
#319548
1   ...   225   226   227   228   229   230   231   232   ...   478
Bog'liq
pedagogik-luat-izoxli-lugat

Mifologik  dunyoqarash
 (mifologiya; yun. “mythos” – afsona, rivoyat, “logos” 
–  fan,  ta’limot)  –  ibtidoiy  jamoa  tuzumida  borliqni  obrazli  qabul  qilish  asosida 
shakllangan tasavvurlar majmuasini ifodalovchi dunyoqarash.    
 
Mirzo  Ulug’bek,  Muhammad  Tarag’ay 
(1394-1449  y.y.)  –  alloma, 
falakshunos  olim,  Sharq  mutafakkirlaridan  biri.  Mutafakkir  1394  yiliing  22  martida 
Eronning  g’arbidagi  Sultoniya  shahrida  (bobosi  sohibqiron  Amir  Temurning  harbiy 
yurishi  paytida) tavallud topgan. Unga Muhammad Tarag’ay deb ism berildi. Lekin 
uni bobosi alohida mehr bilan Ulug’bek deb atayvergani uchun asosiy ismi Ulug’bek 
bo’lib  qolgan  va  shu  nom  bilan  shuhrat  qozongan.  Muhammad  Tarag’ay  Ulug’bek 
Shohrux  Mirzoning  to’ng’ich  o’g’lidir.  Ulug’bekning  bolalik  yillari  bobosi 
Temurning  harbiy  yurishlari  davriga  to’g’ri  keladi.  Uning  tarbiyasi  bilan  buvisi 
Saroymulkxonim  shug’ullangan.  1405-1411  yillarda,  o’sha  davrning  qonun-
qoidalariga binoan amir Shohmalik yosh mirzoga otabegi bo’lib tayinlangan. Otabegi 
Ulug’bekka harbiy va siyosiy bilimlarni o’rgatgan. 
O’rta  asrlarga  oid  manbalarda  ko’rsatilishicha,  saltanat  vorislari  davlatni 
boshqarishda  muayyan  tartib-qoidalari  bayon  qilingan  qo’llanmalardan  xabardor 
bo’lishlari kerak bo’lgan.  Yosh Ulug’bek ham ana shu  an’anaga ko’ra shahzoda va 
xonzodalar  bilishi  zarur  bo’lgan  “Suluk  ul-mulk”  (“Podshohlar  uchun  qo’llanma”) 
asarini  mukammal  o’rganib,  davlatni  idora  qilish  san’ati,  turli  lavozimlar  egallash, 
elchilarni  qabul  qilish,  xayr-ehson,  sadaqa  berish  kabi  tartib-qoidalarga  oid 
ko’nikmalarni o’zlashtiradi. 
Ulug’bek  yoshligidanoq  matematika  va  astronomiya  ilmlariga  qiziqqan. 
Bobosining  xos  munajjimi  –  Mavlono  Badriddin  Tusiy  bilan  ko’p  vaqtini  o’tkazib, 
undan  hisob  va  tavqimdan  dars  oldi.  Kechalari  yulduzlarning  o’rni  va  harakatini 
kuzatish  bilan  mashg’ul  bo’ldi.  Shu  sababli  Ulug’bek  bolalik  yillaridayoq  mavlono 
Badriddin  Tusiy  yordamida  Muhammad  al-Xorazmiy,  Ahmad  al-Farg’oniy, 
Nasriddin  Tusiy,  Abu  Rayhon  Beruniy,    Umar  Hayyom  asarlari,  shuningdek,  “Ziji 
Malikshohi”  risolasi bilan tanishgan. 
Ulug’bekning  tashabbusi  bilan  o’lkada  ilm-fan,  adabiyot,  san’at  rivojlandi. 
Iste’dodli olim va ijodkorlarni to’plab, ularning samarali faoliyat ko’rsatishlari uchun 
sharoit  yaratib,  ma’naviy  va  moddiy  jihatdan  rag’batlantirib  turdi.  Uning 
rahnomoligida  me’morchilik  ravnaq  topib,  Buxoro,  Samarqand  va  G’ijduvon 
shaharlarida madrasalar, Marvda xayriya muassasalari, “Chixl ustun” (“Qirq ustun”), 
“Bog’i  maydon”  kabi  bog’lar  barpo  etiladi.  1424  yilda  Samarqandda,  Obirahmat 
arig’i  bo’yicha  rasadxona    qurdirdi.  Rasadxonada  1018  yulduz  holati  va  xarakati 
aniqlangan,  astronomiyaga  oid  bir  necha  asarlar,  jumladan,    jahonga  mashhur  “Ziji 
Ko’ragoniy” yaratilgan.  
Mirzo  Ulug’bek  “Bilim  olish  har bir  muslim  va  muslima  uchun  farzdir”  degan 


 
136 
shiorni  ilgari  surib,    uni  madrasaning  peshtohiga  yozdirib  qo’yadi.  Madrasalardagi 
o’qitish tizimini isloh qilib, unda falakiyot, matematika, geografiya kabi aniq fanlarni 
o’qitishni  joriy  ettirdi.  Natijada  ta’lim  mazmuni,  sifati  yaxshilandi,  madrasalardagi 
ta’lim muddati 15-20 yildan 8 yilga tushirildi.  
Allomaning  pedagogik  qarashlarida  bolalarning  jismonan  sog’lom,  harbiy 
hunarni  puxta  egallagan,  jasur,  mard  bo’lib  yetishuviga  alohida  ahamiyat  berilgan. 
Mirzo  Ulug’bekning  fikricha,  ta’lim-tarbiyada  matematika,  falakiyot  fanlari  muhim 
ahamiyatga  ega,  zero,  bu  fanlar  bolaning  aqliy  salohiyati  va  qobiliyatini  o’stirishda 
muhim  vosita  bo’lsa,  tarix  va  adabiyot  fanlari  esa  bolalarning  vatanparvar  bo’lib 
yetishishlariga xizmat qiladi. Ulug’ alloma axloqiy masalalarga to’xtalar ekan, bunda 
insonlar  o’rtasidagi  o’zaro  munosabat,  do’stlik  va  birodarlik  alohida  ahamiyat  kasb 
etish  kerakligini  ta’kidlaydi.  Uning  fikricha,  haqiqiy  va  soxta  do’stlarni  ajrata  olish 
lozim.  G’arazli  kishi  hech  qachon  do’st  bo’lmaydi,  aksincha,  g’arazgo’y  kishi 
boshqalarni  to’g’ri  yo’ldan  ozdiradi.  Do’st  tanlashga  e’tibor  berilmas  ekan,  soxta 
do’stlar  ko’payadi.  Bu  esa  odamlar  o’rtasida  nopok  manfaatlarning  rivojlanishini 
ta’minlaydi.  Shu  bois  g’arazgo’y  kishilardan  qanday  yo’l  bilan  bo’lsa-da,  yiroq 
bo’lish,  kasbi  va  xulq-atvori  yaxshi,  hamma  hurmat  qiladigan,  xushfe’l  kishi  bilan 
do’stlashish  lozim,  deya  ta’kidlaydi.  Beg’araz  do’stlik  va  hamkorlikning  yorqin 
namunasini  Mirzo  Ulug’bek  va  allomaning  sevimli  shogirdi  Ali  Qushchi 
munosabatlarida  ham  ko’rish  mumkin.  Agar  Ali  Qushki  umrining  oxirigacha 
allomaga  sodiq  qolgan  bo’lsa,  Mirzo  Ulug’bek  o’zining  mashhur  asari  “Ziji 
Ko’ragoniy”ni unga ishonib topshirgan. 
Mirzo  Ulug’bek    ta’lim-tarbiyada  poraxo’rlik,  qalloblik  bo’lmasligi  zarur 
ekanligini uqtiradi. Mudarrislar odil va halol bo’lishga, o’z pedagogik mahoratlarini, 
bilimlarini  oshirib  borishga,  har  bir  mashg’ulotni  yuqori  saviyada  tashkil  etishga 
da’vat  qiladi.  Allomaning  fikricha,  shundagina  o’kuvchilarda  bilim  olishga  nisbatan 
qiziqish  oshadi.  Eng  muhim  qoida:  tarbiyachi  avval  o’zini  tarbiyalashi,  bilim  va 
malakalarini  puxta  egallashi  lozim.  Alloma,  shuningdek,  ta’limda  darsliklarning 
o’rnini muhim deb biladi. Shuning uchun darslik mazmuniga katta e’tibor beradi va 
mualliflar oldiga jiddiy talablar  qo’yadi. Mirzo Ulug’bekning fikricha, darslik hayot 
haqiqatidan uzoq bo’lmasligi, sodda, tushunarli tilda yozilishi lozim. 
 

Download 2,85 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   225   226   227   228   229   230   231   232   ...   478




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish