B. A. Xakimov biologiya fanidan masalalar

 
5.5.Urug‟lanishga doir masalalar tahlili. 
 
1.Sholi o'simligini spermiylaridagi xromasomalari soni makkajo'xori xromasomalarining n 
to'plamidan 2 taga ortiq. Agar bir tup sholi o'simligida 158 ta don hosil bo'lsa, tuxum hujayralarni 
urug'lantrishda ishtrok etgan spermiylardagi xromasomalar sonini toping. 
Yechim: 1) Makkajo'xori n=10 Sholi o'simligi 10+2=12 n=12 
2) 158 ta don hosil bo'lishida 316 ta spermiy ishtrok etadi.
3) 316 ta spermiydan 158 tasi tuxum hujayrani 158 tasi markaziy hujayrani urug'lantiradi. 
4) demak 158 x 12=1896 
2. Kungaboqarning somatik hujayrasidagi xromasomalar soni olchaning somatik hujayrasidagi 
xromasomalar sonidan 2 taga koʼp. Kungaboqarning savatchasida 442 ta urugʼ hosil bolgan bolsa, 
urug` hosil qilishda qatnashgan mikrosporadagi xromosomalar sonini toping.
Yechim:Olchaning somatik hujayrasida 32 ta xromosoma bor. Kungaboqar somatik hujayrasida 
esa, 32+2=34 xromosoma bor. 

---

95 
Xakimov Bahodir Absamatovich 91 971 61 42
1ta urug' hosil bo'lishi uchun chang donasidan 1 mikrospora qatnashadi 1ta mikrospora 2 ta 
spermiy hosil qiladi. 2 ta spermiy 1 ta urug' hosil bo'lishida ishtirok etadi. 
Mikrosporada xromasoma n holatda. 
1 ta urug'------ 1 ta mikrospora
442 ta urug'---- 442 ta mikrospora 442•17=7514 
3. Nomaʼlum oʼsimlikning 60 ta birlamchi hujayrasi hosil boʼlgan spermiylarning 30% 
urugʼlantirishda ishtirok etdi.Urugʼlanishda ishrok etgan spermiylardagi xromasomalarning 
urugʼlanishda ishtirok etmagan spermiylardagi xromasomalar farqi 1920 tani tashkil qilsa 
nomaʼlum oʼsimlikka xos xususiyatni aniqlang. 
Yechim: 
1) 60 x 8=480 2) 480 x 0,3=144 ta spermiy qatnashgan 
3) 480-144=336 4) 336-144=192 5) 1920:192=10 6) n=10 makkajo'xori 
4. Bug‘doy va g‘o‘za o‘simligining tetraploid navida bir dona urug‘ni hosil qiluvchi murtak 
xaltasi hujayralaridagi xromosomalarning necha foizi mikrofil tomonida joylashgan. 
Yechim: Murtak xaltasida 8 ta hujayra bo'ladi.O'rtasida 2 ta, ikkita chetida 3 tadan joylashadi. 
Shulardan 3 tasi mikrofil tomonida boʻladi. Bizdan mikrofil tomonida necha foiz joylashadi 
deyilgan. 3:8=0.375 yani 37,5% 
5.Agar o‗simlikda hosil bo‗lgan mikrosporalarning 40 % dan chang hosil bo‗lgan hamda 
changing 50 % i urug‗lanishda qatnashgan bo‗lsa, 160 ta urug‗ hosil bo‗lgan bo‗lsa, bu jarayonda 
ishtirok etgan changchidagi birlamchi jinsiy hujayralar soni? 
Yechim: 
1) 160 ---------- 50% 
x ----------- 100 X= 320
2) 320 ---------- 40% 
x ----------100% 
X= 800 3) 800:4=200 4 ta mikrosporalar soni 
6. Kungaboqarning somatik hujayrasidagi xromasomalar soni olchaning somatik hujayrasidagi 
xromasomalar sonidan 2 taga koʼp. Kungaboqarning savatchasida 442 ta urugʼ hosil boʻlgan 
boʼlsa, urugʼ hosil qilishda qatnashgan arxeosporasidagi xromosomalar sonini toping. 
Yechim: Olchaning somatik hujayrasida 32 ta xromosoma bor. Kungaboqar somatik 
hujayrasida esa, 32+2=34 xromosoma bor. 
 
Arxeospora boʻyicha
✓
— 1ta urug' hosil bo'lishi uchun chang donasidan 1 mikrospora qatnashadi. 
✓
— 1ta mikrospora 2 ta spermiy hosil qiladi. 
✓
— 2 ta spermiy 1 ta urug' hosil bo'lishida ishtirok etadi. 
✓
— Urugʻ hosil boʻlishida 1ta arxeospora qatnashadi 
✓
— Arxeosporada xromasoma 2n holatda. 
1 ta urug'------ 1 ta arxeospora 442 ta urug'---- 442 ta arxeospora 442•34=15028 
7. Asalari va tut ipak qurti jami 250 ta tuxum qo'ydi. Asalarilarning 20 % tuxumlaridan erkakk, 
tut ipak qurtining 50 % tuxumlaridan urg'ochi organizmlar rivojlandi. Natijada 155 ta XX karitipli 
organizmlar paydo bo'ldi. Urug'lanishda qatnashgan spermatazoidlar sonini aniqlang 
Yechim: x+y=250 

---

96 
Xakimov Bahodir Absamatovich 91 971 61 42
0,8x+0,5y=155 
X=100 Y=150 100 tuxum: asalari 150 tuxum: tut ipak qurti 100×0,8=80 ta asalari 
urgʼochi XX 150+80=230 
8.Javdar o‘simligining somatik hujayrasida 14 ta xromosoma bor. Agar javdarda 148 ta urug‘ 
hosil boʼlgan bo‘lsa, urug‘lanishda qatnashgan mikrosporalarda jami xromosomalar sonini 
aniqlang.
Yechim: 1 ta urugʻga 1 ta mikrospora 
Mikrospora xromasoma n. 
1) 2n = 14. n =7 
2) 1 ---------- 1 
148 ------ x= 148 
3) 148•7=1036 
9.Ma'lum bir o'simlikning 80 ta birlamchi jinsiy hujayralaridan hosil bo'lgan, spermiylarning 75 
% i urug'lantrishda ishtrok etmagan. Urug'lantirishda qatnashgan spermiylarning jami 
xromasomalari soni urug'lantrishda qatnashmagan spermiylardagi jami xromasomalari sonidan 
7680 taga farq qilsa, ushbu o'simlikning kariotipini aniqlang 
Yechim: 
1) 80 • 8 =640 
2) 640 • 0,75=480 ta qatnashmagan spermiylar soni 
3) 640-480=160 ta qatnashgani 
4) 480-160=320 5) 7680:320=24
Spermiyda xromasoma n. 6) 24 • 2 = 48 2n=48 
10.Makkajo'xorini urug'lanish jarayonida birlamchi jinsiy hujayralar soni karam o'simligini 
birlamchi jinsiy hujayralari sonidan, 24 ta ga ko'p, makkajo'xorining urug'lanish jarayonida, 
spermiylarini 147 tasi qatnashmadi. Urug'lanishda qatnashgan spermilari tarkibidagi 
xromasomalar soni 5250 tani tashkil qiladi. Karamni urug'lanish jarayonida, qatnashgan spermilari 
tarkibidagi xromasomalar soni, makkajo'xorini urug'lanishda qatnashmagan spermilari tarkibidagi, 
xromasomalari sonidan, 1122 taga ko'p bo'lsa, makkajo'xori va karam o'simliklarini urug'lanish 
foizi ayirmasini toping. 
Yechim: 
1) 5250:10=525 2) 525+147=672 jami spermiy
3) 672:8=84 ta bosh.jins.hujay. 4) 84-24=60 karamniki 
5) 60×8=480 ta bir.jin.hujayra 6) 147×10=1470 
7) 1470+1122=2592 8) 2592:9=288 
9) 480-288=112 10) 525:672×100=78,125% mak 
11) 288:480×100=60% karam
12) 78.125%-60%=18.125% 
11.G'o'za va tugmachagul o'simligida changlanish jarayonida, gul tumshuqchasiga 100 ta chang 
kelib tushdi. Tugmachagulni changlanishida spermiylarining 56,8 % qismi qatnashdi. G'o'zani 
changlanishida ishtrok etgan, spermiylar soni, tugmachagulni barcha spermiylari sonidan 112 taga 
ko'pligi ma'lum bo'lsa, tugmachagul va g'o'zaning markaziy hujayrasini changlanishida ishtrok 
etgan spermiylarni umumiy sonini aniqlang (g'o'zani spermiylarinig barchasi changalnishda 
ishtrok etgan) 

---

97 
Xakimov Bahodir Absamatovich 91 971 61 42
Yechim: I-usul 
1) 100×2=200 ta spermiy 
2) x+y=200 
x-y=112 X=156 Y=44 
100%------------44 
56,8%-------------x=25 tugmachagul 
3) 156:2=78 ta go'za 4) 78+25=103
II-usul tenglamasiz 
1) 100×2=200 ta spermiy 2) 200-112=88 
3) 88:2=44 4) 44×0,568=25 
5) 44+112=156 6) 156:2=78 7) 25+78=103 
12.Xirzutum g‘o‘zasida urug‘lanish natijasida bir nechta zigota hosil boʼldi. Zigotalardagi
xromasomalarning umumiy soni 6240 ta bo‘lsa, qo‘sh urug‘lanishda ishtirok etgan spermiylar 
sonini toping.
Yechim: 
1) Xirzutum g‘o‘zasida →2n→52 
2) Zigotada xromasoma - 2n (diploid to‘plami)
3) 6240 : 52 = 120 ta zigota.
4) 1 ta zigota --- 2 ta spermiylar 
120 -------- x = 240 ta 
13. Xirzutum g‘o‘zasida urug‘lanish natijasida bir nechta zigota hosil boʼldi. Zigotalardagi
xromasomalarning umumiy soni 6240 ta bo‘lsa, qo‘sh urug‘lanishda ishtirok etgan spermiylar 
sonini toping.
Yechim: 
1) Xirzutum g‘o‘zasida →2n→52 
2) Zigotada xromasoma - 2n (diploid to‘plami)
3) 6240 : 52 = 120 ta zigota.
4) 1 ta zigota --- 2 ta spermiylar 
120 -------- x = 240 ta 
14. Nok va olmani urug'lanish jarayonida, umumiy 1600 ta chang urug'chi tumshuqchasiga 
kelib tushdi. Olmani changlanish jarayonida 780 ta spermiy ishtrok etdi. Nokni changlanishda 
qatnashgan spermiylar soni olmani changlanishida qatnashgan spermiylar sonidan 800 ta ga 
ko'pligi ma'lum bo'lsa, olmani changlanishida qatnashgan spermiylarni foizini hisoblang (nokning 
spermiylarining barchasi urug'lanishda ishtrok etgan) 
Yechim: 
1) 1600×2=3200 ta spermiy 
2) x+y=3200 
x-y=800 
X=2000 bu nokni spermiylari
Y=1200 bu olmani spermiylari 3) 780:1200x100=65%
15. Suvqalampir o‘simligining boshlang‘ich jinsiy hujayralar soni noma‘lum bo‘lib, 
urug‘lanishda, 112 ta spermiy qatnashgan bo‘lsa, urug‘lanishda qatnashmagan spermilar 

---

98 
Xakimov Bahodir Absamatovich 91 971 61 42
tarkibidagi xromasomalar soni 13824 tani tashkil qilsa, boshlang‘ich jinsiy hujayralar soni (a) va 
urug‘lanishda qatnashgan spermilar foizini (b) belgilang. 
Yechim: 
1) 13824:24=576 2) 576+112=688 3) 688:8=86 4)112:688×100=16.3 %