B. A. Xakimov biologiya fanidan masalalar

Hayvonlar seleksiyasining asosiy yo‗nalishlari
1. Hayvonlar yuqori mahsuldor va konkret yashash muxitiga yaxshi moslashgan bo‗lishi lozim. 
2. Hayvonlar mahsuldorligining sifat ko‗rsatkichlarining ortishiga (sutning yog‗liligi, go‗shtdor 
hayvonlarda go‗sht, yog‗, suyak 
mutanosibligi, mo‗yna va junning sifati va boshqalar) erishish. 
3. Kam xarajat talab qiluvchi, tez ko‗payuvchi zotlarni keltirib chiqarish. 
4. Kasalliklarga chidamliligini orttirish. 
Duragaylash va individual tanlash hayvonlar seleksiyasining asosiy metodlaridan hisoblanadi. 
Hayvonlarda nasl kam bo‗lgani uchun yalpi tanlash qo‗llanilmaydi. Hayvonlar seleksiyasida 
inbriding (qarindoshlar orasida) va autbriding (begonalar orasida) duragaylash qo‗llaniladi. 
Inbriding duragaylash natijasida gomozigotalik ortib ketadi, chidamlilik va moslanuvchanlik 
kamayadi, bepushtlik ko‗payadi. Shunday bo‗lishiga qaramasdan inbriding hayvonlar 
seleksiyasida qo‗llaniladi. Zot doirasida birnecha liniyalar ajratib olinadi va inbriding 
duragaylanadi. Keyin har xil liniyalar, hatto zotlar o‗zaro duragaylanadi. Inbriding va autbridingni 
ketma-ket qo‗llash natijasida mashxur seleksioner M. F. Ivanov cho‗chqalar va qo‗ylarning 
qimmatli zotlarini keltirib chiqardi. Hayvonlar seleksiyasida geterozis ham keng qo‗llaniladi 
(broyler jo‗jalarni olishda). Poliploidiya usuli hayvonlar seleksiyasida deyarli qo‗llanilmaydi. 
Istisno ravishda ipak qurtining poliploid duragaylarini olish akademik B. L. Astaurov tomonidan 
muvaffaqiyatli yo‗lga qo‗yilganligini takidlash lozim (ipak qurti partenog
ga oshirilishi, lekin 
ulardan olingan duragaylar bepusht bo‗lishi ko‗rsatilgan edi. Masalan, ot bilan eshakni 
duragaylash (xachir), bir o‗rkachli tuya bilan ikki o‗rkachli tuyani duragaylash (nor), yakni yirik 
qoramol bilan duragaylash inson tomonidan qadim zamonlardan beri qo‗llanib kelinadi. Ayrim 
hollarda uy hayvonlarini ularning yovvoyi ajdodlari bilan duragaylash ijobiy natija berishi 
mumkin. Masalan, mayin junli merinos qo‗ylarini yovvoyi arxar qo‗chqorlari bilan duragaylash 
natijasida mayda junli arxarmerinos qo‗ylar yaratildi. Yirik shoxli qoramolni o‗rkachli zebu bilan 
duragaylash natijasida sutdor qoramol olindi. Hayvonlar seleksiyasida sun‘iy urug‗lantirish 
(qimmatli belgilarga ega bo‗lgan erkak hayvonning spermasini urg‗ochi hayvonning jinsiy 
yo‗llariga kiritib otalantirish) va poliembrioniya (bitta zigotadan bir necha embrion hosil qilish va 
ularni bepusht urg‗ochi xayvon bachadoniga kiritib rivojlantirish). Sun‘iy urug‗lantirish va 
poliembrioniya usullarini mahsuldor hayvonlardan ko‗p nasl olishni tezlashtirishga imkon beradi. 
Hujayra injeneriyasi hayvonlar seleksiyasida istiqbolli usul bo‗lishi mumkin. 1997-yilda 
Angliyada qo‗yni irsiy klonlashtirish tajribasi muvaffaqiyatli amalga oshirildi. Bu tajribada avval 
qo‗yning sut bezidan somatik hujayrasini ajratib olindi. Tuxum hujayradan yadrosi olib tashlandi 
va unga somatik hujayra yadrosi kiritildi. Hosil bo‗lgan diploid zigotani elektroshok yordamida 
maydalanishga rag‗batlantirildi va maydalanayotgan homilani retsepiyent qo‗y bachadoniga 
kiritildi. 148 kundan keyin tug‗ilgan qo‗zichoqni Dolli deb Bu tajriba somatik hujayra yadrosida 
informatsiya to‗liq saqlanadi degan Gerdon qoidasini yana bir marta tasdiqladi. Ammo Dollining 
tez qarishi kuzatildi va olimlarda hayvonlarni klonlashtirishning maqsadga muvofiqligi to‗g‗risida 
shubhalarni keltirib chiqardi.
 

---

167 
Xakimov Bahodir Absamatovich 91 971 61 42