|
Yechim:
✓
2 ta gametadan 1 ta zigota xosil boʻladi.
✓
1 ta zigotadan 4 ta ulotriks ipi xosil
boʻladi.
1) 256/2=128 ta zigota xosil boʻlishi kerak edi. Lekin 25%i zigota xosil qildi.
2) 128 ----------100%
32=X---------25%
32 ta zigota xosil boʻldi. Shu zigotalarni 50%idan ip hosil boʻldi.
3) 32 ------------100%
16=X----------50% 4) 16•4=64 ta.
201
Xakimov Bahodir Absamatovich 91 971 61 42
12. 5.Suvo‟tlar, sporali va ochiq urug‟li o‟simliklarda ko‟payish
Suvo‘tlar, sporali va ochiq urug‘li o‘simliklarda ko‘payish
Funariya
Funariya yo'sinining ko'payish usuli ancha murakkab. Poyasining uchidagi ko'p hujayrali
jinsiy a'zolarda — anteridiylarda ko'p miqdorda ikki xivchinli harakatchan jinsiy hujayralar
(spermatozoidlar) hosil bo'ladi.
Urg'ochisining jinsiy a'zolari — arxegoniylar kolba shaklida bo'ladi. Har bir arxegoniyda
bittadan tuxum hujayra hosil bo'ladi.
Bahorgi yog'ingarchilik paytida, yo'sinlarning ustini suv bosib, anteridiy va
arxegoniylarning uchi ochiladi. Spermatozoidlar anteridiydan suvga chiqadi, xivchinlari orqali
harakat qilib, arxegoniylar ichiga kiradi va ularning ichidagi tuxum hujayra bilan qo'shilib,
zigota hosil qiladi. Oradan ozgina vaqt o'tgach, zigota o'sib, qisqa bandli, ichida sporalar hosil
bo'ladigan ko'sakcha — sporangiyga aylanadi. Sporalar yetilgandan so'ng to'kiladi va
tarqaladi.
Nam tuproqqa tushgan spora o'sib, ko'p hujayrali, shoxlangan, ingichka yashil iplami beradi.
Ip shoxlarida kurtaklar paydo bo'ladi. Har bir kurtakdan esa yangi funariya yo'sini o'sib
chiqadi.
Qirqbo‘g‘im
Erta bahorda dala qirqbo'g'imining ildizpoyasidagi kurtaklardan poya o'sib chiqadi. Bu
poya qo'ng'ir rangli, shoxlanmagan bo'lib, uchida spora beruvchi bitta boshoq yetishadi.
Spora beruvchi boshoqlarda yetishgan sporalar tashqariga chiqqach, suv yoki shamol
yordamida tarqaladi. O'sish uchun qulay sharoitga tushgan sporalarning ayrimlaridan erkak
o'simta, ayrimlaridan esa urg‘ochi o'simta unib chiqadi. Erkak o'simta kichkina, chetlari
bo'lingan. Undagi anteridiyda ko'p xivchinli spermatozoidlar yetishadi. Urg'ochi o'simta esa
erkak o'simtadan biroz kattaroq bo'lib, undagi arxegoniy ichida tuxum hujayra hosil bo'ladi.
Spermatozoidning tuxum hujayrasiga kelib qo'shilishi (urug'lanish) qirqbo'g'imlarda faqat
suvda amalga oshadi. Urug'langan tuxum hujayradan hosil bo'lgan murtak o'sib, yangi
o'simlik — sporafitni hosil qiladi.
Yozning boshlarida dala qirqbo'g'imining ildizpoyasidan yozgi poya o'sib chiqadi. Bu poya
nozik, yashil va shoxlangan bo'ladi. U fotosintez jarayonida organik moddalami hosil qilishda
ishtirok etadi.
Qirqbo'g'imlar sporalari orqali ko'payishdan tashqari ildizpoyalari orqali vegetativ yo'l
bilan ham ko'payadi.
Qirqquloqlar
Qirqquloqlarning ko'payishi ham xuddi qirqbo'g'imlarnikiga o'xshash jinssiz va jinsiy
bo'g'inlarning gallanishi bilan sodir bo'ladi. Soruslardagi sporangiylar ichida yetilgan sporalar
sporangiy po'sti yorilgach tashqariga chiqadi va shamol yoki suv yordamida tarqaladi.
Nam tuproqqa tushgan sporadan gametafit o'sib chiqadi. Qirqquloqlarning gametafiti bo'yi
1 sm keladigan, yashil, yupqa va yuraksimon bo'lib, pastki qismidagi rizoidlari bilan tuproqqa
yopishib turadi. Lekin u uzoq yashamaydi. Gametafitdagi anteridiylarda ko'p xivchinli
harakatchan spermatozoidlar, arxegoniylarda esa tuxum hujayra yetiladi. Yomg'ir paytida
anteridiy va arxegoniy uchidan ochiladi va anteridiydan chiqqan spermatozoidlar arxegoniylar
ichiga kirib, tuxum hujayra bilan qo'shiladi. Urug'langan tuxum hujayradan murtak hosil
bo'ladi. Murtak esa o'sib, yangi qirqquloqni hosil qiladi. Qirqquloqlardagi vegetativ ko'payish
ildizpoyalari orqali sodir bo'ladi.
Archa
Archa ikki uyli o'simlik. Bahor oxirlarida ayrim archa tuplarining yosh novdalarida mayda
qubbachalar hosil bo'lib, ularda juda ko'p miqdorda chang yetishadi. Bu qubbachalar
changchili qubbalar deb ataladi. Shu vaqtda archaning boshqa tuplarida uzunligi 0,5—1 sm
keladigan sharsimon qubbalar hosil bo'ladi. Bu qubbalar urug'chili qubbalar deb ataladi.
Urug'kurtakdagi arxegoniy ichida esa tuxum hujayra yetishadi. Unda esa urug'kurtak
joylashadi. Changchi qubbachalarda yetilgan chang boshqa tupda yetilgan urug'chi
qubbalarga kelib tushadi va uni changlantiradi. Urug'kurtakka tushgan chang ma'lum vaqt
o'tgach tuxum hujayrani urug'lantiradi.
Qarag‘ay
Changchili qubbalari bahor oylarida yillik novdalarning pastki qismida boshoqsimon zich
«to'pgul» hosil qilib o'mashadi. Qubbalarning o'rtasidan o'tadigan o'qda spiral shaklida
tangachalar, tangachalaming ostki qismida changdonlar o'rnashgan. Changdonlar ichida
changlar hosil bo'ladi va shamol yordamida urug'chi qubbalarga uchib o'tadi.
Urug'chili qubbalari bittadan yoki ikkitadan uzun novdalarning uchida paydo bo'ladi.
Qubbaning o'rtasidan o'qqa umg'chi tangachalar birlashadi. Bu tangachalarda 2 ta urug'kurtak
joylashadi. Urug'langan tuxum hujayradan murtak, dan esa urug' hosil bo'ladi. Oddiy
qarag'ayning qubbalari 2 yilda yetiladi shamol ta'sirida to'kila boshlaydi.
202
Xakimov Bahodir Absamatovich 91 971 61 42
Do'stlaringiz bilan baham: |
