B. A. Nazarbayeva

 

1.1-rasm. O‘lchash vositalarining turlari 

 

O‘lchov

  deb,  kattalikning  aniq  bir  qiymatini  hosil  qiladigan,  saqlaydigan 

o‘lchash vositasiga aytiladi. Masalan, tarozi toshi, elektr qarshiligi, kondensatori va 

shu kabilarni o‘lchovlarga misol qilib olishimiz mumkin. 

O‘lchovlarning ham turlari va xillari ko‘p. Standart namunalar va namunaviy 

moddalar ham o‘lchovlar turkumiga kiritilgan. 

Standart  namuna  - 

modda  va  materiallarning  xossalarini  va  xususiyatlarini 

tavsiflovchi  kattaliklarni  hosil  qilish  uchun  xizmat  qiladigan  o‘lchov  sanaladi. 

Masalan, g‘adir-budurlikning namunalari, namlikning standart namunalari. 

---

9 

 

Namunaviy  modda

  esa,  muayyan  tayyorlash  sharoitida  hosil  bo‘ladigan  va 

aniq xossalarga ega bo‘lgan modda sanaladi. Masalan, "toza suv", "toza metall" va 

hokazolar. "Toza rux" 420

0

S haroratni hosil qilishda ishlatiladi. 

O‘lchovlar ko‘p qiymatli (o‘zgaruvchan qarshiliklar, millimetrlarga bo‘lingan 

chizg‘ich) va bir qiymatli (tarozi toshi, o‘lchash kolbasi, normal element) turlarga 

bo‘linadi. Ba’zan o‘lchovlar to‘plamidan ham foydalaniladi. 

Kattalikning o‘lchamini hosil qilish va foydalanishda quyidagi qatorni yodda 

tutishimiz lozim bo‘ladi: ishchi o‘lchash vositalari, namunaviy o‘lchash vositalari, 

ishchi  etalon,  solishtirish  etaloni,  nusxa  etalon,  ikkilamchi  etalon,  maxsus  etalon, 

birlamchi etalon va davlat etaloni. 

Fan va texnikaning eng yuqori saviyasida aniqlik bilan ishlangan namunaviy 

o‘lchovlar 

etalonlar 

deb  ataladi.  Etalonlar  ishlatiladigan  va  davlat  etalonlariga 

bo‘linadi.  Davlat  etalonlari  namunaviy  o‘lchov  va  asboblarni  tekshirishda 

qo‘llaniladi va Davlat standartlashtirish idoralarida saqlanadi. 

Aksariyat o‘lchashlarda biror signalni boshqa turga o‘zgartirish lozim bo‘ladi. 

Ushbu vazifani odatda o‘lchash o‘zgartkichlari bajaradi.