B. A. Nazarbayeva



Download 7,56 Mb.
Pdf ko'rish
bet170/288
Sana15.01.2022
Hajmi7,56 Mb.
#368689
1   ...   166   167   168   169   170   171   172   173   ...   288
Bog'liq
konstruksiyalashga kitob

Dopler hodisasi 

deb ataladi, u Avstriyalik 

olim Kristian Doplerning (1803-1853) nomi bilan atalgan. Dopler hodisasi dastlab 

tovush  uchun  kashf  qilinganligiga  qaramasdan,  u  elektromagnit  to‘lqinlar  uchun 

ham adolatli bo‘ladi. Biroq ularning tezligi tovush manbaining harakatiga bog‘liq 

bo‘ladigan tovush to‘lqinlaridan farqli o‘laroq, elektromagnitik to‘lqinlar absolyut 

konstanta  bo‘lib  hisoblanadigan  yorug‘lik  tezligi  bilan  tarqaladi.  Nisbiylik 



254 

 

nazariyasiga  ko‘ra,  qaytarilgan  elektromagnitik  to‘lqinlarning  chastotasi  quyidagi 



ifoda bilan aniqlanadi: 

                                        f

r

 

=

 

f



                                                        (5.2) 

 

Amaliyotda  



 

kattalikni  hisobga  olmaslik  mumkin,  chunki  u  birga 

qaraganda  juda  kichik.  Shunda  qaytarilgan  to‘lqinlarning  chastotasi  uchun  ifoda 

akustik to‘lqinlarning tenglamasi bilan bir xil bo‘lib qoladi: 



                                                     f



=

 

f



                                                   (5.3) 

 

Dopler  hodisasi  tufayli  qaytarilgan  va  tushadigan  to‘lqinlar  turlicha 



chastotalarga  ega  bo‘ladi.  Aralashtiruvchi  diod  nurlatilgan  (etalon) va  qaytarilgan 

to‘lqinlarni  jamlaydi.  U  nochiziqli  qurilma  bo‘lib  hisoblanishi  sababli,  uning 

chiqish  signali  har  ikkala  kirish  signallari  chastotalalari  garmonikasi  ko‘pligidan 

tashkil topadi. Diod orqali oqib o‘tadigan elektr tokini polinom ko‘rinishida taqdim 

qilish mumkin: 

                            i = i

0

+

                        (5.4) 



 

bunda 


i

–  doimiy  tarkib  toptiruvchi; 

  -  diodning  ishchi  nuqtasi  bilan 

belgilanadigan  garmonika  koeffitsiyentlari; 

  va 

  -  nurlatilgan  va  qaytarilgan 



signallarning amplitudalari;   - vaqt. 

 

Bu  tok  cheksiz  sonli  garmonikalarni  o‘z  ichiga  oladi,  ularning  orasida 



 

chastotalar  farqiga  teng  bo‘ladigan,  Dopler  chastotasi  deb  ataladigan  chastota 

mavjud bo‘ladi: 

 = 


 

 

Aralashtiruvchi  dioddagi  Dopler  chastotasini  (5.3)  tenglamadan  topish 



mumkin: 

                                                

 =

                                          (5.5) 



 

 bo‘lganligi sababli, quyidagi tenglamani olamiz: 




255 

 

                                                       



 =                                                            (5.6) 

 

Shundan  kelib  chiqqan  holda,  aralashtiruvchi  diodning  chiqishidagi 



signalning  chastotasi  obyektning  harakatlanish  tezligiga  chiziqli  proporsional 

bo‘ladi.  Masalan,  odam  detektorga  0,6  m/s  tezlik  bilan  yaqinlashib  kelayotgan 

bo‘lsa, datchik X-diapazonda ishlaganda Dopler chastotasi 

 = 0,6/0,03 = 20  Hz 

ni tashkil qiladi. 

 

(5.6)  tenglama  faqatgina  obyekt  detektorning  nurlanishiga  to‘g‘ri  qarama-



qarshi  harakatlanadigan  holat  uchun  adolatli  bo‘ladi.  Agar  obyekt  detektorga 

qandaydir-bir   burchak ostida yaqinlashsa, Dopler chastotasini quyidagi ifodadan 

topish mumkin: 

                                                      

 =

                                                    (5.7) 



 

Ushbu  tenglamadan  ko‘rinib  turibdiki,  obyekt  90

ga  yaqin  bo‘lgan 



 

burchak ostida yaqinlashganda Dopler detektorlari samarasiz bo‘lib qoladi. Tezlik 

datchiklarida  obyektning  harakat  tezligini  aniqlash  uchun  Dopler  chastotasini  va 

ko‘chish  yo‘nalishini  aniqlash  uchun  fazani  o‘lchash  talab  qilinadi  (5.1A-  rasm). 

Bu  uslub  avtoinspektorlarning  radarlarida  qo‘llaniladi.  Qo‘riqlash  tizimlari  va 

supermarketlarda  eshiklarning  ochilish  qurilmalarida  ham  Dopler  datchiklaridan 

foydalaniladi,  biroq  ularda  chastotani  o‘lchash  o‘rniga  harakatlanuvchi  obyektlar 

topilganda  ostona  komparatori  ishga  tushadi  (5.1B-  rasm).  Shuni  qayd  qilamizki, 

garchi  (5.7)  ifodadan    =  90

burchak  ostida  harakatlanayotgan  obyektlar  uchun 



Dopler  chastotasi  nolga  teng  bo‘lishi  kelib  chiqsada,  amaliyotda  obyektlarning 

qo‘riqlanadigan zonaga har qanday burchak ostida tushishi qabul qilinadigan signal 

amplitudasining keskin sapchishi va shunga mos ravishda aralashtiruvchi diodning 

chiqish  kuchlanishining  o‘zgarishiga  olib  keladi.  Odatda  signallarning  bu 

o‘zgarishlari ostona detektorining ishga tushishi uchun etarli bo‘ladi. 

 

Aralashtiruvchi  dioddagi  kuchlanish  odatda  mikrovolьtdan  millivoltgacha 



diapazonda  bo‘ladi,  shu  sababli  undan  keyin,  qoidaga  ko‘ra,  kuchaytirgich 

o‘rnatiladi. Dopler chastotasi tovush diapazonida yotishi sababli, foydalaniladigan 

kuchaytirgich etarlicha oddiy bo‘lishi mumkin. Normal ishlashni ta’minlash uchun 



256 

 

qabul  qilinadigan  signalning  quvvati  etarlicha  yuqori  bo‘lishi  zarur.  Bu  shartning 



bajarilishi  bir  nechta  omillarga  –  antennaning 


Download 7,56 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   166   167   168   169   170   171   172   173   ...   288




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish