Potensiometrik datchiklar.
Holat va ko‘chish datchiklari ko‘pincha chiziqli
yoki burilishli
potensiometrlar
asosida amalga oshiriladi. Agar obyektning
ko‘chishi potensiometr sudraluvchisining (polzunok) holatining o‘zgarishi bilan
bog‘lanadigan bo‘lsa, obyektning holatini nazorat qiladigan qurilma, ya’ni
ko‘chish detektori olinadi. Potensiometrik qayta shakllantirgichlar faol
qurilmalarga kiradi, chunki qarshilikning kattaligini aniqlash uchun ular orqali
elektr toki oqib o‘tishi lozim bo‘ladi, ya’ni ular qo‘shimcha qo‘zg‘atish manbaiga
(masalan, doimiy tok manbaiga) muhtoj bo‘ladi. 5.9A- rasmda potensiometrik
ko‘chish datchigining prinsipial sxemasi keltirilgan. Amaliyotda qarshilikni
o‘lchash protsedurasi ushbu qarshilikda kuchlanish tushishini aniqlash protsedurasi
267
bilan almashtiriladi, u chiziqli potensiometr uchun har doim
d
ko‘chish kattaligiga
proporsional bo‘ladi:
V = E
(5.10)
Bunda - maksimal mumkin bo‘lgan ko‘chish kattaligi;
E –
potensiometrga
qo‘yilgan kuchlanish (qo‘zg‘atish signali).
Bu erda interfeysli sxema hech qanday yuklama hosil qilmaydi deb faraz
qilinadi. Bu shart bajarilmagan taqdirda sudraluvchining holati bilan chiqish
kuchlanishi o‘rtasidagi bog‘lanishning chiziqliligi buziladi. Buning ustiga, chiqish
signali qo‘zg‘atish kuchlanishiga proporsional bo‘ladi, agar qo‘zg‘atish
kuchlanishi barqarorlashtirilgan bo‘lmasa, kattagina xatoliklarning manbaiga
aylanishi mumkin. Yana shuni ham qayd qilish lozimki, potensiometrning
qarshiligi (5.10) tenglamaga kirmasligi sababli mazkur tipdagi datchiklar nisbiy
qurilmalar bo‘lib hisoblanadi. Bu ularning barqarorligi (masalan, keng haroratlar
diapazonida) o‘lchashlar aniqligiga amalda ta’sir ko‘rsatmasligini bildiradi. Kichik
quvvatli datchiklarda yuqori impedansli potensiometrlardan foydalanish maqsadga
muvofiq bo‘ladi, biroq bunda ulanadigan yuklamaning ta’sirini hisobga olish lozim
bo‘ladi. SHu sababli ko‘pincha bunday sxemalarning chiqishiga kuchlanishlarni
takrorlagichni o‘rnatishga to‘g‘ri keladi. Potensiometrning siljuvchan kontakti
odatda elektr jihatidan sezgir o‘qdan izolyasiyalangan bo‘ladi.
5.9- rasm. A – potensiometrik holat datchigi. B - qalqovichli gravitatsion suyuqlik
sathi datchigi
268
5.9A- rasmda ko‘rsatilgan potensiometrik datchik quyidagi kamchiliklarga
ega. Siljuvchan kontakt chulg‘am bo‘ylab harakatlanish bilan o‘zgaruvchan
rezistorning goh bitta, goh ikkita o‘ramini tutashtirishi mumkin, bu chiqish
kuchlanishi qadamlarining notekisligiga, ya’ni o‘zgaruvchan echish qobiliyatiga
olib keladi. Shu sababli
N
ta o‘ramdan tarkib topgan simli potensiometrdan
foydalanilganda faqatgina
n
o‘rtacha echim to‘g‘risida gapirish mumkin:
n = 100/N
(5.11)
Obyekt potensiometrning sudraluvchisini ko‘chirish uchun kuch sarflaydi,
sarflangan energiya issiqlik shaklida ajralib chiqadi. Qoidaga ko‘ra, simli
potensiometrlar 0,01 mm atrofida diametrli yupqa simdan ishlanadi. Yaxshi
potensiometr to‘liq o‘lchash shkalasidan 0,1% atrofida o‘rtacha echish qobiliyatini
ta’minlaydi, yuqori sifatli plenkali potensiometrning echish qobiliyati esa faqatgina
rezistiv materialning bir jinsli emasligi va interfeysli sxemaning shovqin ostonasi
bilan chegaralanadi. Uzluksiz echishga ega bo‘lgan potensiometrlar o‘tkazuvchan
plastmassa, uglerod plenkalari, metall plenkalar yoki
kermet
nomi bilan ma’lum
bo‘lgan
metall
va
keramika
aralashmasidan
ishlanadi.
Pretsizion
potensiometrlarning siljuvchan kontaktlari sifatli metall qotishmalaridan
tayyorlanadi. Ko‘p aylanishli burchak potensiometrlari 10
0
-3000
0
diapazondagi
ko‘chishlarni o‘lchaydi. Aksariyat potensiometrlarga quyidagi kamchiliklar xos
bo‘ladi:
1.
Katta mexanik yuklama (ishqalanish).
2.
Obyekt bilan mexanik kontaktni ta’minlash zarurligi.
3.
Tezkor harakat qila olmaslik.
4.
Potensiometrning qizishiga olib keladigan ishqalanish va qo‘zg‘atish
kuchlanishi.
5.
Qurshab turuvchi muhit omillariga nisbatan past barqarorlik.
Do'stlaringiz bilan baham: |