B. A. Nazarbayeva



Download 7,56 Mb.
Pdf ko'rish
bet151/288
Sana15.01.2022
Hajmi7,56 Mb.
#368689
1   ...   147   148   149   150   151   152   153   154   ...   288
Bog'liq
konstruksiyalashga kitob

Plastmassalar.  

Plastmassalar  –  bu  monomerlardan  shakllantirilgan 

sintetik  materiallardir.  Monomerlar  (masalan,  etilen)  boshqa  monomerlar  bilan 

reaksiyaga kirishganda takrorlanuvchi etilen zvenolarining polietilenning polimeri 

bo‘lib hisoblanadigan  uzun  zanjirini hosil  qiladi.  Huddi  shunday  yo‘l  bilan stirol 

monomerlaridan  polistirol  polimeri  shakllantiriladi.  Polimerlar  boshqa  elementlar 

bilan  bog‘langan  uglerod  atomlaridan  tashkil  topadi.  Polimerlar  tarkibida  asosan 



227 

 

faqatgina  sakkizta  element  –  uglerod,  vodorod,  kislorod,  azot,  kremniy, 



oltingugurt, xlor va ftordan foydalaniladi, biroq bu turli plastmassalarning minglab 

variantlarini yaratish imkonini beradi (4.38- rasm). 

 

4.36- rasm. Bor bilan legirlangan kremniyning solishtirma qarshiligi (A); 



legirlaydigan aralashmalarning turli konsentratsiyalari uchun kremniy 

qarshiligining harorat koeffitsiyenti (B) 

 

4.37- rasm. Harorat koeffitsiyentining legirlaydigan aralashmalarning 



konsentratsiyasiga bog‘liqligi (A), kremniyning pyezorezistiv sezgirligi (B) 


228 

 

 



4.38- rasm. Polimerlarni qurish uchun foydalaniladigan atomlar 

 

 



Har  bir  atom  boshqa  atomlar  bilan  bog‘lanish  uchun  energetik  (valent) 

bog‘lanishlarning  cheklangan  soniga  ega  bo‘ladi,  va  modda  barqaror  bo‘lishi 

uchun  har  bir  atom  molekulaning  ichida  o‘zining  barcha  bog‘lanishlaridan 

foydalanishi  lozim  bo‘ladi.  Masalan,  vodorod  faqatgina  bitta  boshqa  atom  bilan 

bog‘lanishi  mumkin,  uglerod  va  kremniy  esa  o‘ziga  boshqa  to‘rtta  atomlarni 

biriktirib  olishi  mumkin.  Shunday  qilib,  N-N  va  N-G‘  molekulalar  barqaror 

molekulalar, S-N va Si-Cl esa barqaror bo‘lmagan molekulalar bo‘lib hisoblanadi.  

 

Polimer  zanjiriga  katta  miqdordagi  uglerod  atomlarini  qo‘shish  birikkan 



vodorod  atomlari  sonining  ortishiga  olib  keladi,  bu  molekulalarni  og‘irroq  qilib 

qo‘yadi. Masalan etan (S

2

N

6



) qo‘shimcha uglerod atomi va ikkita vodorod atomini 

o‘z  tarkibiga  olganligi  sababli  metanga  qaraganda  og‘irroq  bo‘lib  hisoblanadi. 

Uning molekulyar og‘irligi 30 ga teng. Ko‘rinib turibdiki, polimerning molekulyar 

og‘irligi to u pentanga (S

5

N

12



) aylanguncha har gal 14 birlikka ortadi (bitta uglerod 

va  ikkita  vodorod  atomlarining  og‘irligiga).  Pentan  juda  og‘ir  bo‘lganligi  uchun 

xona  haroratida  u  endilikda  gaz  emas,  suyuqlik  bo‘lib  hisoblanadi.  Keyinchalik 

SN



guruhlarni  yana  qo‘shish  yanada  og‘irroq  polimer  suyuqliklarning 


229 

 

shakllanishiga  olib  keladi.  Tarkib  S



18

N

38 



ga  etganda  polimer  qattiq  moddaga 

aylanadi (S

18

N

38 



– bu parafin mumi). Polimer molekulalari kattalashib borishi bilan 

mum  yanada  og‘irlashib  boraveradi.  1402  molekulyar  og‘irlikka  ega  bo‘lgan 

S

100


N

202


  tarkibli  polimer 

polietilen 

deb  ataladi,  u  eng  oddiy  termoplastik  bo‘lib 

hisoblanadi.  SN

guruhlar  soni  yanada  oshganda  polimer  materialning 



qattiqligining  yanada  ortishi  sodir  bo‘ladi.  1000-5000  diapazondagi  molekulyar 

og‘irlikka  ega  bo‘lgan  polimerlar  o‘rtacha  molekulyar  og‘irlikka  ega  bo‘lgan 

polietilenlar deb, undan yuqorilari esa – yuqori molekulyar og‘irlikka ega bo‘lgan 

polietilenlar  deb  ataladi.  Eng  oddiy  polimer  bo‘lib  hisoblanuvchi  polietilen 

datchiklarni  qurishda  foydalaniladigan  bir  qator  foydali  xususiyatlarga  ega. 

Masalan,  polietilen  spektral  diapazonning  o‘rtacha  va  uzoq  IQ  nurlari  uchun 

shaffof,  shu  sababli  deraza  oynalari  va  linzalarni  tayyorlash  uchun  qo‘llanilishi 

mumkin. 


 

Qizdirilganda,  bosim  ostida  va  katalizatorlar  kiritilganda  monomerlar  juda 

uzun  zanjirlar  hosil  qilishi  mumkin.  Bu  jarayon  polimerlanish  deb  ataladi. 

Zanjirning  uzunligi  (molekulyar  og‘irlik)  juda  muhim  tavsif  bo‘lib  hisoblanadi, 

chunki  plastmassalarning  ko‘pgina  xususiyatlari  aynan  unga  bog‘liq  bo‘ladi. 

Og‘irlikning  ortishi  qattiqlik  va  mustahkamlikning  ortishi,  oquvchanlikning 

kamayishi,  erish  haroratining  ortishi  va  erigan  holatda  yopishqoqlikning  ortishi, 

shuningdek  ishlov  berish  jarayonining  murakkablashuviga  olib  keladi. 

Polimerlanish  jarayoni  tugagandan  keyin  olingan  polimer  zanjirlari  bir-biri  bilan 

bog‘lanmaydi.  Bunday  polimerlar 




Download 7,56 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   147   148   149   150   151   152   153   154   ...   288




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish