B. A. Nazarbayeva

Issiqlik konveksiyasi. 

Issiqlik uzatishning boshqa bir usuli konveksiya bo‘lib 

hisoblanadi.  buning  uchun  oraliq  agent  (suyuqlik  yoki  gaz)  talab  qilinadi,  u  issiq 

obyektdan  issiqlikni  oladi,  uni  sovuq  obyektgacha  eltadi,  issiqlik  energiyasini 

sovuq  obyektga  beradi  va  shundan  keyin  yangi  issiqlik  porsiyasi  uchun  issiq 

obyektga  qaytib  keladi  (qaytib  kelmasligi  ham  mumkin).  Qattiq  jismdan 

harakatlanuvchi  agentga  yoki  harakatlanuvchi  agentning  ichida  issiqlik  uzatilishi 

konveksiya  deb  ataladi.  Konveksiya  tabiiy  (og‘irlik  kuchlarining  ta’siri  ostida) 

yoki sun’iy (mexanik yo‘l bilan amalga oshiriladigan) bo‘lishi mumkin. Havoning 

tabiiy  konveksiyasida  uning  molekulalariga  ikkita  kuch  –  og‘irlik  kuchi  va 

itaruvchi kuch ta’sir ko‘rsatadi. Issiq havo o‘zi bilan issiq yuzalardan issiqlikni olib 

ketish  bilan  yuqoriga  ko‘tariladi.  Sovuqroq  havo  pastga,  issiq  obyektlarga  qarab 

tushadi.  Havoning  sun’iy  konveksiyasi  fen  yoki  ventilyator  yordamida  amalga 

oshiriladi.  U  ham  qurilmaning  ichida  haroratning  talab  qilinadigan  darajasini 

---

201 

 

ushlab  turish  uchun  suyuqlikli  termostatlarda  tashkil  qilinadi.  Konveksiya  usuli 

bilan  issiqlik  uzatilishining  samaradorligi  oraliq  agentning  harakatlanish  tezligi, 

harorat  gradienti,  obyekt  yuzasining  maydoni  va  qurshab  turuvchi  muhitning 

issiqlik  hususiyatlari  bilan  belgilanadi.  Uning  harorati  tashqi  haroratdan  farq 

qiladigan  obyekt  issiqlikni  oladi  yoki  beradi,  buni  issiqlik  o‘tkazuvchanlik 

mexanizmi  bo‘yicha  issiqlik  uzatilishining  ifodasiga  o‘xshash  bo‘lgan  tenglama 

yordamida tasvirlash mumkin: 

                                                  N = aA (T

1 

– T

2

)                                              

(4.83) 

Bunda 

a

 – oquvchi muhitning (suyuqlik yoki gaz) solishtirma issiqlik sig‘imi, 

uning  yopishqoqligi  va  harakatlanish  tezligi  bilan  belgilanadigan  konveksiya 

koeffitsiyenti.  Bu  koeffitsiyent  faqatgina  og‘irlik  kuchiga  bog‘liq  bo‘lib 

qolmasdan, harorat gradientiga ham bog‘liq bo‘ladi. Havoda gorizontal joylashgan 

plastinka uchun 

a

 ning qiymatini quyidagi formula yordamida baholash mumkin: 

                                            a =

 2,49

, 

                                        

(4.84) 

Vertikal joylashgan plastinka uchun esa formula quyidagi ko‘rinishni oladi: 

                                          a =

 1,77 

, 

                                           

(4.85) 

Shuni  qayd  qilish  lozimki,  bu  ifodalar  plastinkaning  faqat  bir  tomoni  uchun 

yaroqli bo‘ladi, bu erda plastinka o‘zida cheksiz issiqlik manbaining (ya’ni uning 

harorati  issiqlik  yo‘qolishiga  bog‘liq  bo‘lmaydigan)  yuzasini  taqdim  qiladi, 

qurshab turuvchi muhit esa doimiy haroratga ega deb faraz qilinadi. Agar havoning 

hajmi  kichik  bo‘lsa,  masalan,  turlicha  haroratga  ega  bo‘lgan  ikkita  plastinkaning 

orasidagi  havo  tiroqishi  kichik  bo‘lsa,  gaz  molekulalarining  harakati  juda 

cheklangan  bo‘lib  qoladi,  shunda  issiqlikning  konvektiv  uzatilishini  hisobga 

olmaslik  mumkin  bo‘ladi.  Bunday  holda  issiqlik  uzatilishi  havoning  issiqlik 

o‘tkazuvchanligi va nurlanish orqali sodir bo‘ladi.