B a L i q L a r b I o L o g I y a s I

 
Tayanch iboralar:
mezokaroid, sikloid, metamormoz, veber apparati, pilorik 
pridatkilar, akklimatizatsiya, ikra, 
Ugorsimonlar (Anguiliformes) turkumi, umumiy tuzilishi, xarakterli belgilari.
 
Ugorsimonlar ilonbaliqlar ham deyiladi. Ularning tanasi uzunchoq, ilonsimon shuning uchun 
ilonbaliq nomini olgan. Ugorsimonlar xarakterli belgilari:
-ochiq pufagli; 
-suzgich qanoti yumshoq; 
-mezokaroid mavjud emas; 
-tanasi uzunchoq, ilonsimon; 
-tanasi sikloid tangacha bilan qoplangan, ba’zan yalong’och ham bo’lishi mumkin; 
-qorin suzgichlari yo’q.
Ugorsimonlar turkumining 22 ta oilasi bo’r davridan ma’lum. Bular hammasi tropik va 
subtropik dengiz baliqlari hisoblanadi. Bu turkum vakilidan faqat daryo ugrisi - 
Anguillidae 
chuchuk suvda uchrashi mumkin. Ugorsimonlarning ko’pchilik vakillari voyaga etgan davrda 
qirg’oqqa yaqin joylarda hayot kechiradi. Ba’zi vakillari esa juda chuqurliklarda uchraydi, 
masalan, siemsimonlar – 
Cyemidae
va 
Synaphobranchidae
. Voyaga etgan ugorsimonlarning 
deyarli barchasi oziqlanishiga ko’ra yirtqichlar hisoblanadi. Ugorsimonlar orasida baliqlar 
parazitlari ham bor, masalan, maymun ugor – Simenchelys parasiticus Gili – yirik baliqlarga 
tashlanadi, tanasini yirtib ichki organlari bilan oziqlanadi.
Ugorsimonlar dengizning ancha chuqur joylarida ko’payadi. Ikralari pelagik. 
Metamormoz orqali rivojlanadi. Tuxumdan chiqqan lichinka ota- onasiga o’xshamaydi, bir 
necha o’zgarishlar bilan rivojlangandan keyin ota-ona organizmiga o’xshash bo’lib qoladi. 
Bunday rivojlanish metamorfoz orqali rivojlanish deyiladi.
Dengiz ugori – Congridae oilasi.
 
Dengiz ugori oilasi vakillarining tanasi yalong’och, orqa 
va anal suzgichlari uzun. Ko’krak suzgichlari bor. Orqa suzgichlari ko’kragining ustidan yoki 
orqaroqdan boshlanadi. Dengiz ugori oilasiga dengiz ugori (
Conger conger
) kiradi. Dengiz ugori 
yirik baliq, uzunligi 3 m, og’irligi 65 kg. Urchish davrida qirg’oqdan uzoqlashadi. Serpusht 3 
tadan 8 mln gacha ikra tashlaydi. Metamormoz orqali rivojlanadi. Yirik lichinkalari dengiz 
to’lqinlari bilan qirg’oqqa keladi. Urchigandan keyin aksariyati o’lib ketadi. Dengiz ugorlari 
yirtqich baliqlar, asosan baliqlar bilan oziqlanadi. Sanoat ahamiyati katta emas. Go’shti uncha 
baholanmaydi.
Daryo ugori –
 
Anguillidae oilasi.
 
Daryo ugori oilasining vakillarini tanasi mayda 
tangachalar bilan qoplangan, tanasi uzun , ilonsimon. Og’zida juda ko’p o’tkir tishlari bor. Orqa 
suzgichlari ko’krak suzgichlaridan uzoqda joylashgan. Bu baliqlar o’tkinchi, chuchuk suvlarda 
yashaydi, dengizda ko’payadi. Atlantik, Tinch va Hind okeanlarida tarqalgan. Daryo ugori 
oilasining 1 ta avlodi - Anguilla bor. Anguilla avlodi 10 dan ortiq turni o’z ichiga oladi. 
Rossiyada Anguilla avlodidan oddiy daryo ugor, yapon ugori uchraydi. 

---

Oddiy daryo ugori - Anguilla anguilla deyiladi Evropada ko’llarda va suv omborlarida 
iqlimlashtirilgan. Uzunligi 1,5 m, massasi 4-6 kg. Tanasining orqa tomoni to’q yashil, terisi 
sariq, qorin tomoni oq yoki sariq. Oddiy daryo ugorining 2 ta vakili bor: keng boshli oddiy daryo 
ugori va ingichka boshli oddiy daryo ugori. Ugorlarning voyaga etganlari daryolarda yashaydi, 
ko’llarda ham uchratish mumkin daryo bilan qo’shilgan bo’lsa. Jinsiy voyaga etgan darvdan 
oldin oziqlanshdan to’xtaydi. Bosh qismi ingichkalashadi va tana rangi o’zgaradi hamda 
tananing orqa tomoni qorayadi, qorin tomoni esa kumush rang oq bo’ladi. Ko’zlari va ko’krak 
suzgichlari yiriklashadi. 2000 m chuqurlikda ko’payadi. 4 – 8 yoshida sametslari dengizga 
ketadi, samkalari 7-12 yoshda. Urchigandan keyin o’lib ketadi.
Ikralardan lichinkalari chiqqan vaqtda ularning tanasi yon tomondan siqilgan bo’ladi, 
shaffof rangda, og’zi katta tishlari uzun bo’ladi. Chuqrlikdan yuqoriga ko’tariladi – bu davrda 
leptotsefalga aylanadi. Leptotsefal – kichik boshli ko’zi va og’zi ham kichik lichinkalari. Keyin 
tanasi yarim shaffof silindrsimon lichinkalarga, ugorchalarga aylanadi qirg’oqqa yaqin joylarda. 
Keyingi metamorfozda ularning tanasi kichiklashadi, tana rangi o’zgaradi va hokozo. Ularni jinsi 
yashyash joyiga qarab aniqlanadi. Daryoda juda yuqoriga ko’tariladiganlari samkalari. Tungi 
hayot tarzga ega, kunduzlari soyada yotadi. Qishda ugorlar oziqlanmaydi, balki chuqurlikda 
yarim anabiotik holda harakatsiz tiqilib oladi.
Kenboshli ugorlar –yirtqich, boshqa baliqlar bilan oziqlanadi. Ularning ikralari kichik. 
Daryo ugori qimmatbaho sanoat ahamiyatiga ega. Yosh lichinkalari ko’llarga, suv 
omborlariga tashlanadi.
CHO‘RTANSIMONLAR OILASI ESOCIDAE 
Bu oilaga bitta turkum kiradi. CHo‘rtansimonlar tanasi mayda sikloid tangachalar bilan
qoplangan. (yon chizig‘idagi tangachalar 100 tadan kam) 
CHO‘RTANBALIQLARturkumi – ESOX LINNAEUS 
Tanasi cho‘zilgan, kallasi katta. Elka suzgich qanoti anal suzgich qanotining ustida 
joylashgan. Bu ikki suzgich qanoti dum suzgich qanotiga yaqin joylashib tipik
nayzasimon shakldagi tanani hosil qilgan. Og‘zi katta,kalla uzunligining 50% ni tashkil
qiladi. Jag‘larida,tanglayida kuchli tishlari bor. Oyquloq pardasi o‘zaro qo‘shilmagan va 
oyquloqlararo oraliqdan holi. O‘zbekiston hududida bitta turi – cho‘rtanbaliq - Esox 
lucius yashaydi. 
CHO‘RTANBALIQ –ESOX LUCIUS LINNAEUS 
CHo‘rtanbaliq Qora, Azov, Kaspiy, Orol dengizi havzalarida uchraydi. Orol dengizida
yashagan. Ekologik inqirozning boshlanishi bilanyo‘qolib ketdi.Amudaryo va
Sirdaryoning tekislik suv havzalarida uchraydi. Elka suzgich qanotida 5-10 ta
shoxlanmagan, 12-17 ta shoxlangan,anal suzgich qanotida 4-7 ta shoxlanmagan va 10-16 ta 
shoxlangan shu’lalari bor. YOn chizig‘idagi tangachalar soni 98-148 ta. Tanasi nayzasimon
shaklda, elka va anal suzgich qanotlari dum suzgichi tomon ancha surilib guyoki dum 
suzgich qanoti bilan bitta tizimni hosil qilgan, shu yordamida cho‘rtanbaliq birdan 
tashlanish uchun katta tezlikka erishishi mumkin. Og‘zi katta va jag‘ suyaklarida,tilida
joylashgan, o‘ljani tutishga xizmat qiladigan, ichkariga qayrilgan baquvvat tishlar bilan 
qurollangan. Oyquloq pardasi bir-biri bilan tutashib ketmagan. Tanasining yonboshi
bo‘ylab ko‘pincha ko‘ndalang tasma shaklida joylashgan yirik qora dog‘lari bor. Yirik
baliq. Tanasining uzunligi 60-70 sm, og‘irligi 4-5 kg gacha, ayrimlari 1,5 metr uzunlikka
va 30 kg og‘irlikka etishi mumkin. Odatda ko‘llar va suv omborlarining qirg‘oqqa yaqin 
bo‘tazor,jangalakzor qismida yashaydi. Tanasining rangi tipik poyloqchiga xos bo‘lib, dog‘li,
tanasida ko‘ndalang va uzunasiga ketgan yorqin yo‘laklari bor. O‘simlik qoplamining
rivojlanish xarakteriga qarab, kulrang-yashil, kulrang-sariq, yoki kulrang-qo‘ng‘ir rangda 
bo‘lishi
mumkin. YOlkasi qora, qorni oq, kulrang xollari bor. Elka, anal, dum suzgich qanotlari
qora dog‘li qung‘ir. Ko‘krak, qorin suzgich qanotlari sarg‘ish - qizil. CHo‘rtanbaliq
ko‘l va sekin oqadigan daryolarda yashaydi. Tez suv oqimidan qochadi. Odatda suv
osti o‘simliklari orasida yuradi va to‘satdan o‘ljasiga tashlanadi. YOlg‘iz hayot tarzini 

---

kechiradi. O‘ljasini faqat kallasidan yutadi. O‘ljaga hujum qilayotganda cho‘rtanbaliq
kurish va yon chizig‘i orqali mo‘ljal oladi.