Б. А. Хасанов, А. А. Хашимов, З. А. Пардаева бухгалтерия ҳисоби

Ишлаб чиқариш жараёнининг ҳисоби
Тайёр махсулотлар 
счёти
(1)
Сотиш харажатлари 
счёти
(3)
Ҳисоб
-
китоб счёти
Дебет
Кредит
Дебет
Кредит
Дебет
Кредит
40000 
40000 
60000 
60000 
 
Давр харажатлари
Ишлаб чиқаришдан 
ташқари харажатлар
Фойда ва зарарлар 
счёти
Дебет
Кредит
Дебет
Кредит
2000
(2)
2000
18000
(4)
(6)
Бюджет билан ҳисоб 
китоблар счёти
Дебет
Кредит
8000 
(5)
8000 
180000
(4)
-
5. 4. - чизма. 
Сотиш жараёнларининг бухгалтерия ҳисоби

---

44
1010
– “
Хом
-
ашё ва
материаллар
”
счети
Д
-
т
K-
т
0220
– “
Бино
,
иншоот ва
узатувчи мосламаларнинг
эскириши
”
счети
Д
-
т
K-
т
2010
– “
Асосий ишлаб
чиқариш
”
счети
Д
-
т
K-
т
281
0
– “
Омбордаги тайёр
маҳсулотлар
”
счети
Д
-
т
K-
т
251
0
– “
Умумишлаб чиқариш
харажатлари
”
счети
Д
-
т
K-
т
699
0
– “
Бошқа
мажбуриятлар
”
счети
Д
-
т
K-
т
691
0
– “
Тўланадиган қисқа
муддатли ижара
”
счети
Д
-
т
K-
т
311
0
– “
Олдиндан
тўланадиган ижара ҳақи
”
счети
Д
-
т
K-
т
671
0
– “
Ходимлар билан
иш ҳақи бўйича
ҳисоблашишлар
”
счети
Д
-
т
K-
т
652
0
– “
Мақсадли давлат
жамғармаларига тўловлар
”
счети
Д
-
т
K-
т
1
4
8
9
7
2
3
5
6
5. 5. - чизма. 
Ишлаб чиқариш жараёнини ҳисобга олишнинг
умумий чизмаси

---

45
2
81
0
– “
Омбордаги
тайёр маҳсулотлар
”
счети
Д
-
т
K-
т
9110 – “
Сотилган тайёр
маҳсулотларнинг
таннархи
”
счети
Д
-
т
K-
т
9
010
– “
Тайёр маҳсу
-
лотларни сотишдан
даромадлар
”
счети
Дт
K-
т
4
010
– “
Харидорлар ва
пудратчилардан
олинадиган счетлар
”
счети
Д
-
т
K-
т
6
010
– “
Мол етказиб
берувчилар ва пудратчиларга
тўланадиган счетлар
”
счети
Д
-
т
K-t
941
0
– “
Сотиш харажатлари
”
счети
Д
-
т
K-
т
961
0
– “
Фоизлар кўрини
-
шидаги харажатлар
”
счети
Д
-
т
K-
т
631
0
– “
Харидорлар ва
пудратчилардан олинган
бўнаклар
”
счети
Д
-
т
K-
т
991
0
– “
Якуний
молиявий натижа
”
счети
Д
-
т
K-
т
692
0
– “
Ҳисобланган
фоизлар
”
счети
Д
-
т
K-
т
981
0
– “
Даромад
(
фойда
)
соли
-
ғи бўйича харажатлар
”
счети
Д
-
т
K-
т
641
0
– “
Бюджетга тўловлар
бўйича қарз
(
турлари
бўйича
)”
счети
Д
-
т
K-
т
871
0
– “
Ҳисобот
даврининг тақсимлан
-
маган фойдаси
”
счети
Д
-
т
K-
т
951
0
– “
Роялти кўринишидаги
даромадлар
”
счети
Д
-
т
K-
т
485
0
– “
Олинадиган
роялти
”
счети
Д
-
т
K-
т
871
0
– “
Ҳисобот даврининг
қопланмаган зарари
”
счети
Д
-
т
K-
т
Оборот
Оборот
Фойда олинганда
Зарар кўрилганда
+
3
+
+
5
4
4
5
110
– “
Ҳисоб
-
китоб
”
счети
Д
-
т
K-
т
2
5
10
а
1
0b
1
0b
1
0b
6
+
+
8
8
1
0b
+
9
9
+
1
0b
+
7
−
5. 6. -чизма. 
Сотиш жараёни ва молиявий натижалар шакилланиш 
ҳисобининг умумий чизмаси

---

46
5 – Асосий ишлаб чиқаришдан олинган тайёр маҳсулот омборга 
қабул қилинди – 40000 сўм. (Ҳақиқий таннархда). 
Сотиш (реализация) жараёнида- 
ишлаб чиқарилган товар 
маҳсулотлари харидорларга жўнатилади ва улар қабул қилиб олган 
маҳсулотлари учун шартнома нархида мол етказиб берувчиларга 
пул тўланади. 
Эслатма:
1 – Сотилган маҳсулотнинг ҳақиқий ишлаб чиқариш таннархи 
аниқланди – 40000 сўм. 
2 – Ишлаб чиқаришдан ташқари харажатлар сотиш счётининг 
дебетида акс эттирилди – 2000 сўм. 

---

47
6- мавзу.
ҲУЖЖАТЛАШТИРИШ ВА ИНВЕНТАРИЗАЦИЯ
Д
АС
Т
Л
А
БКИ
К
У
ЗА
Т
ИШ
Ҳисобнинг мақсад ва вазифаларидан
келиб чиққан ҳолда иқтисодий
ҳодисалар фактларини баҳолаш
ва танлаш мезонлари
Иқтисодий ходисалар фактини
кузатиш
,
ўлчаш ва
расмийлаштиришни вақт оралиғида
мослаштириш
Ҳисобда акс эттириладиган
объектлар ва ходисаларни бир хил
изоҳлаш
Иқтисодий ҳодисалар фактларини
уларга кейинчалик ишлов бериш
учун кузатиш ва кузатиш устидан
назорат ўрнатиш
6. 1. - чизма. 
Дастлабки кузатиш

---

48
Бу
хг
ал
те
рия
ҳу
ж
ж
ат
лари
Тайинлашига кўра
Шакллантириш
тартибига кўра
Муомалаларини қамраб
олиш усулига кўра
Ахборот таъминоти
тизимидаги мақоми
бўйича
Тузилган жойига кўра
Қатор
(
позиция
)
лар
сонига кўра
Бир турдаги
муомалаларни
расмийлаштириш
бўйича
Тўлдириш усулига кўра
Фармойиш ҳужжатлари
Исботловчи
Бухгалтерияда
расмийлаштириладиган
Уйғунлаштирилган
Дастлабки
Йиғма
(
умумлаштирувчи
)
Бир марталик
Жамлама ҳужжатлар
Оддий
Қатъий ҳисобот
Ички
Ташқи
Бир қаторли
Кўп қаторли
Унификацияланган
Бошқалар
Қўлда тузиладиган
Компьютерда тузиладиган
(
электрон
)
6. 2. – чизма. 
Бухгалтерия ҳужжатларининг туркумланиши

---

49
Ҳужжатлар
Реквизитлари
(
кўрсаткичлари
)
Ҳисоб объектларига
нисбатан
Аҳамиятлилиги бўйича
Амал қилиш муддати
бўйича
Белги реквизитлари
Мазмун реквизитлари
Мажбурий реквизитлар
Қўшимча реквизитлар
Доимий реквизитлар
Шартли
-
доимий реквизитлар
Ўзгарувчан реквизитлар
6. 3. - чизма.
 
Ҳужжатлар реквизитларининг туркумланиши
ДАСТЛАБКИ ҲУЖЖАТЛАРНИ
РАСМИЙЛАШТИРИШГА ҚЎЙИЛАДИГАН
АСОСИЙ ТАЛАБЛАР
Тасдиқланган
рўйхатдаги
намунавий
ҳужжатлар
шакли бўйича
тўлдирилиши
лозим
Хўжалик
муомаласи содир
бўлган пайтда
,
айрим ҳолларда
содир бўлгандан
сўнг дарҳол
расмийлаш
-
тирилиши лозим
Барча
зарур
реквизитл
ар бўлиши
лозим
Дастлабки ҳужжат
-
ларни тўлғазиш
,
уларни архивда
сақлаш учун ўрна
-
тилган муддат
давомида ёзувлар
-
нинг сақланишини
таъминлаш лозим
6. 4. – чизма. 
Ҳужжатларни расмийлаштриш тартиби

---

50
Ҳужжатларни текширишнинг турлари
Мазмун
-
моҳиятига кўра 
текшириш
Арифметик 
текшириш
Шаклан 
текшириш
Қарама
-
қарши 
текшириш
6. 5. – чизма. 
Ҳужжатларни текшириш турлари
Ҳужжатларни бухгалтерияда ишлаш
Гуруҳлаш
Контировка 
(мемориал
-
ордер 
тузиш орқали 
суммани 
счётларга 
тарқатиш)
Таксировка 
(ҳужжатларга 
тегишли 
реквизитларни, 
кўрсаткичларни) 
киритиш
Ҳужжат ўз 
вазифасини ижро 
этиб бўлгандан 
кейин, архивга 
топшириш
6. 6. – чизма. 
Ҳужжатларни бухгалтерияда ишлаш
Жиноий иш 
қўзғатилгунга 
қадар
Бухгалтерия 
ҳужжатларини олиш 
тартиби
Жиноий иш 
қўзғатилгандан 
кейин
Олиш 
далолатномаси
Ҳужжатларни 
олиш ёки 
талаб қилиш 
баённомаси
Ҳужжатларни 
талаб қилиш 
ёки сўраш 
баённомаси
Ҳужжатларни 
олиш, тинтув 
баённомаси
Ҳодиса 
жойини 
кўздан 
кечириш 
вақтида 
ҳужжатларни 
олиш
Ҳодиса жойини кўздан 
кечириш жараёнида 
ҳужжатларни олиш
Жараён қатнашчилари 
томонидан ҳужжатлар 
тақдим этилиши
6. 7. – чизма. 
Бухгалтерия ҳужжатларини олиш тартиби

---

51
Инвентаризациянинг асосий мақсадлари
(19-
сонли БҲМСнинг
1.3-
банди
)
Мулкларнинг ҳақиқий
мавжудлигини аниқлаш
Мажбуриятларнинг
ҳисобда тўлиқ акс
эттирилишини
текшириш
Ҳақиқатда мавжуд
мулкларни бухгалтерия
ҳисоби маълумотлари
билан таққослаш
6. 8. – чизма. 
Инвентаризациянинг асосий мақсадлари
Инвентаризациянинг асосий вазифалари
 
Инвентаризация рўйхатлари ва таққослаш ведомостлари тузиш йўли билан 
мулкларнинг ҳақиқатда мавжудлигини аниқлаш
Сифат талабларига мос келмайдиган айрим товар
-
моддий қийматликларни 
аниқлаш
Нормативдан ортиқча, ишлатилмайдиган, кераксиз ва узоқ вақт туриб қолган 
мулкларни аниқлаш
Номоддий жавобгар шахсларни танлаш ва улар билан тўла моддий жавобгарлик 
тўғрисида шартномалар тузилишининг асослилигини текшириш
Мулкларнинг сақланиш шароитини физик хоссаларига мувофиқ назорат қилиш
Омборхона хўжалиги ва ўлчаш асбобларининг ҳолатини аниқлаш
Дастлабки ҳисобнинг сифатини баҳолаш
Дастлабки ҳисобни юритиш қоидаларига риоя қилинишини текшириш
Балансда акс эттирилган пул маблағлари, мулклар, тугалланмаган ишлаб 
чиқариш қолдиқларининг ҳақиқий қийматини текшириш
6. 9. – чизма. 
Инвентаризациянинг асосий вазифалари

---

52
Мулкларнинг ва мажбуриятларнинг ҳақиқий қолдиқлари билан 
бухгалтерия ҳисоби маълумотлари ўртасидаги фарқларни вужудга 
келтирадиган асосий сабаблар
Табиий сабаблар
Бухгалтерия 
ҳисобидаги 
хатоликлар
Қабул қилиш ва 
бериш вақтидаги 
хатолик ва 
ноаниқликлар
Суистеъмолликлар
6. 10. – чизма. 
Мулкларнинг ва мажбуриятларнинг ҳақиқий 
қолдиқлари билан бухгалтерия ҳисоби маълумотлари ўртасидаги 
фарқларни вужудга келтирадиган асосий сабаблар
Инвентаризацияни ўтказишга қўйиладиган талаблар
 
Тўсатдан
Комиссия иштирокида
Комиссия аъзоларининг 
амалий иштироки
Узлуксиз
Моддий жавобгар 
шахслар иштироки
6. 11. – чизма. 
Инвентаризацияни ўтказишга қўйиладиган талаблар
ИНВЕНТАРИЗАЦИЯ ТУРЛАРИ
Текширув
ҳажмига кўра
Тўлиқлигига
кўра
Тайинланиши ва
тавсифига кўра
Текширув
обектига кўра
Тўлиқ
Қисман
Ёппасига
Танлаб
Режали
Режадан
ташқари
Такрорий
Назорат
текшируви
Асосий
воситалар
Пул
маблағлари
Ҳисоб
-
китоблар
Товар
-
моддий
қийматликлар
Тугалланмаган ишлаб
чиқариш
6. 12. – чизма.