Б. А. Абдукаримов, А. Б. Бектемиров, М.Қ. Пардаев, Ш. С. Салимов, Э. Ш. Шавқиев, Ф. Б. Абдукаримов корхона иқтисодиёти

5.1.1-чизма.
Стратегик режалаштириш босқичлари

Ғояни шакллантириш

Глобал мақсадни аниқлаш

Локал мақсадларни аниқлаш

Муаммони таҳлили

Объектга таъсир қилувчи омилларни таҳлили

Альтернатив вариантларни излаш

Истиқболни белгилаш

Оптимал вариантларни баҳолаш

Режани оптимал вариантини танлаш ва қарор қабул қилиш

Режани бажарувчиларга етказиш

Режани ишлаб чиқиш жараёни ҳам унинг турларига қараб алоҳида босқичлардан иборат бўлади. Масалан: узоқ муддатли режалаштириш қуйидаги босқичларни ўз ичига олиши мумкин (5.1.2-чизма).

5.1.2-чизма.
Ўзоқ муддатли режалаштиришнинг босқичлари:

Маркетинг тадқиқотлари асосида корхонанинг ривожланиш истиқболини аниқлаш ва уни рақобатга бардош беришлигини баҳолаш

Бозор вазиятига боғлиқ муаммоларни аниқлаш, уларни ҳал қилиш вариантларини асослаш ва танлаган вариантнинг оқибатини баҳолаш

Ўзоқ муддатли режани тузиш

Хўжалик фаолиятининг стратегик соҳалари бўйича мақсадли дастурлар ишлаб чиқиш

Ўзоқ муддатли режалар қуйидаги тартибда тузилиши ҳам корхоналар тажрибасида ишлатилиб келинмоқда: - корхонанинг мақсади, инвестиция ва ишлаб чиқаришни такомиллаштириш, ресурсларнинг ишлатилиш самараси, бошқаришни такомиллаштириш, рақобат вазиятларининг таҳлили, корхона таркибларининг ресурслари, уларнинг самарадорлиги кабилар.

Чет эл корхоналарининг тажрибаси шуни кўрсатадики, режаларнинг бажарилиши қатъий характерга эга. Режаларда асосий масалалар ўз ифодасини топади. Масалан: ишлаб чиқаришнинг ассортименти, фойда (ёки даромад) даражаси, харажатлар миқдори, капитал маблағларнинг самараси кабилар. Бундай бўлимларнинг ҳар бири бўйича аниқ чора-тадбирлар, конкрет жавобгарлар аниқланилади. Алоҳида бўлимлар бўйича (календар) тақвим режалар тузилиб, ким нима қилади, қандай бажаради каби саволларга жавоблар белгилаб қўйилади.
Режалаштириш жараёнига қўйиладиган талабларни қуйидагича ифодалаш мумкин:
- корхоналарнинг ривожланиш ғоясини, мақсадини аниқлаш;
- асосий мақсадга эришишни таъминлайдиган тижорат ғояларини намоён қилиш;
- режалаштириш узлуксиз жараён бўлиб, барча жамоанинг ижодий ёндашишини, рағбатлантиришни тақозо қилади (жамоа аъзолари режалаштириш жараёнида фаол қатнашиши, пировард натижаларда уларнинг иш ҳақи ундан боғлиқлигидадир);
- режа барча функционал бўлимларни, мутахассисларни, бошлиқ билан унинг қарамоғидаги хизматчиларни ўзаро таъсири ва тиғиз богланишда, биргаликда оптимал аниқлашга эришиш асосида тузилиши керак;
- бозор коньюктураси ўзгариш эҳтимолларига мўлжалланган альтернатив вариантлар мавжуд бўлиши шарт;
- бозор иқтисоди шароитида барча ресурслардан (улар чегараланган) оқилона, рационал фойдаланиш, харажатларнинг тежамлилигини, натижаларнинг оптималлигини таъминлаш;
- корхонанинг фаолиятини чуқур, ҳар томонлама баҳолаш мақсадида унинг самарадорлиги меъзонини, кўрсаткичларини аниқлаш;
- корхона фаолиятига таъсир қилувчи омилларни аниқлаш, уларнинг таъсир қилиш даражаларини чуқур таҳлил қилиш, асослаш, имкониятларни, янги резервларини аниқлаш;
- ва ниҳоят ишлаб чиқарилган ҳамда қабул қилинган дастурнинг бажарилишини таъминлаш ва назорат қилиш кабилардир.

2.