Б. А. Абдукаримов, А. Б. Бектемиров, М.Қ. Пардаев, Ш. С. Салимов, Э. Ш. Шавқиев, Ф. Б. Абдукаримов корхона иқтисодиёти

7.4. Амортизация ажратмалари ─ асосий фондларни такрор ишлаб чиқаришнинг муҳим манбаи.

Иқтисодиётнинг эркинлаштирилиши шароитида тижорат корхонларида асосий фондларни янгилашга кетадиган харажатларни қоплашнинг асосий манбаи, уларнинг ўз маблағлари ҳисобланади. Бу маблағ асосий фонддан фойдаланиш мобайнида амортизация ажратмаси шаклида жамғарилади.

Амортизация ─ бу асосий фонд эскириб боришига қараб, унинг қийматини аста-секин ишлаб чиқарилган маҳсулот(иш, хизмат) таннархига қисмлаб ўтказиш, асосий фондни кейинчалик қайта тиклаш мақсадларида маҳсулот(иш, хизмат)нинг амортизация миқдорига тенг қисмини ажратиб бориш жараёнидир.
Амортизация истеъмол қилинган меҳнат воситалари қийматини, уларнинг эскиришига мувофиқ равишда маҳсулот(иш, хизмат) таннархига ўтказиш, истеъмол қилинган меҳнат воситаларининг ўрнини қоплаш мақсадида пул маблағини жамғариш жараёнини акс эттиради.
Амортизация ажратмалари белгиланган амортизация норма (меъёр)лари асосида ажратилиб борилади.
Амортизация ҳисобланадиган мулк таркибига Ўзбекистон Республикасини қонунчилигига кўра корхона хўжалик фаолиятида бир йилдан ортиқ вақт мобайнида ўзининг физик кўринишини ўзгартирмасдан фойдаланиладиган активлар киради. Ер участкалари, қазилма бойликлар, ўрмонлар ва молиявий активлар бунга кирмайди. Амортизация ажратмаси суммаси асосий фонднинг қийматига, ундан фойдаланиш муддатига ва модернизация харажатларига боғлиқ.
Корхоналарнинг асосий фондлари амортизация ҳисобланадиган ва амартизация ҳисобланмайдиган турларга бўлинади.
Қўйидаги асосий фондларга амортизация ҳисобланмайди:
- кутубхона фондига;
- кўп йиллик ўсимликларга;
- ишчи ва наслдор ҳайвонларга;
- консервация қилинган асосий воситаларга.
Асосий фондларнинг қолган турлари бўйича амортизация ҳисобланади.
Ўзбекистон Республикасининг Солиқ Кодексига мувофиқ асосий воситалар амортизация нормалари бўйича қўйидаги еттита гуруҳга бўлинади (7.4.1-жадвал).


7.4.1-жадвал.