Azariy o’quv mashg’ulotining o’qitish texnologiyasi 1-Mavzu: Biologiya hayot haqidagi fan

2-ilova

BBB texnikasining qoidasi.

1. “Insert” texnikasidan foydalanilgan holda matnni o‘qib chiqing.

2. Olingan ma’lumotlarni individual sohalarga ajrating.

Qalam bilan qo‘yilgan belgilar asosida BBB jadvalini to‘ldiring

3-ilova

BBB jadvali

№	Mavzu savollari	Bilaman	Bilishni istayman	Bilib oldim
1	2	3	4	5
1.	Moddalar almashinuvi
2.	Metobalizm
3.	Energetik almashinuv bosqichlari
4.	Aerob organizmlar
5.	Anaerob organizmlar
6.	Kislorodli parchalanish

4-ilova

Blits- so‘rov savollari.

1.Moddalar almashinuvi jarayonini mohiyati nimada?

2. Moddalar almashinuvining hujayradagi funksiyasi qanday?

3.Glikoliz bosqichida bo’lib o’tadigan jarayonlarini tushuntiring?

4.Kislorodli parchalanish bosqichidagi reaksiyalarni tushuntiring?

Mustaqil bajarish uchun topshiriqlar:

1-topshiriq. Nafas olish jarayoni bosqichlariga mos ravishda «+» belgisini qo'ying.

T/r	Xos xususiyatlar	Nafas olish jarayoni bosqichlari
		I	II	III
1	Mitoxondriyalarda sodir bo'ladi
2	Hujayradan tashqarida sodir bo'ladi
3	Sitoplazmada sodir bo'ladi
4	ATFga to'planadigan energiya miqdori 0 kJ
5	Sintezlanadigan ATF miqdori 2 ta
6	Sintezlanadigan ATF miqdori 36 ta
7	Aerob sharoitda sodir bo'ladi
8	Anerob sharoitda sodir bo'ladi
9	Amilaza, pepsin, lipaza fermentlari ishtirokida kechadi
10	Glukozaning parchalanishi hisobiga boradi
11	Sut kislotaning parchalanishi hisobiga boradi

Uyga vazifa.

Topshiriq : Insert jadvalidan foydalanib mavu matni bilan tanishib chiqing.

«Insert» jadvali

Savol:Irsiyat va o‘zgaruvchanlikning moddiy asoslari degandi nimani tushunasiz?

Javob variantlari	V	+

V– bilaman.+ - yangi ma’lumot.

7-Mavzu: Hujayralarning plastik almashinuvi . Xemosintez. Plastik va energiya almashinuvining bog’liqligi.

7.1. O‘quv mashg‘ulotining o‘qitish texnologiyasi modeli.

Vaqti: 2 soat	O‘quvchilar soni:
O‘quv mashg‘uloti shakli va turi	Nazariy- to‘liq o‘quv mashg‘ulot
O‘quv mashg‘ulot rejasi	Hujayrada plastik almashinuv. Hemosintez. Plastik va energiya almashinuvining bog’liqligi
O‘quv mashg‘ulotining maqsadi: Hujayralarning plastik almashinuvi . Xemosintez. Plastik va energiya almashinuvining bog’liqligi haqidagi tushunchalarni shakllantirish.
O’qitish natijasi	Hujayralarning plastik almashinuvi . Xemosintez. Plastik va energiya almashinuvining bog’liqligini o’rganadi.
Pedagogik vazifalar: - Hujayrada plastik almashinuv haqida ma’lumot beradi. - Hemosintez haqida tushuncha beradi. - Plastik va energiya almashinuvining bog’liqligini o’rgatadi.	O‘quv faoliyati natijalari: Hujayrada plastik almashinuv haqida ma’lumot oladilar. Hemosintezni bilib oladilar. Plastik va energiya almashinuvining bog’liqligini bilib oladilar.
O‘qitish metodlari	bahs-munozara, namoyish etish
O‘qitish vositalari	Ma’ruza matni,slaydlar, proektor,tarqatma materiallar,test savollari.
O‘quv faoliyatini tashkil etish shakllari	Ommaviy, jamoaviy, guruhlarda.
O‘qitish shart-sharoiti	Texnik vositalar bilan ta’minlangan auditoriya.
Qaytar aloqaning usul va vositalari	Og‘zaki nazorat: savol-javob, baho tizimi asosida baholash.

7.2. O‘quv mashg‘ulotining texnologik xaritasi

Faoliyat bosqichlari	Faoliyat mazmuni
	o‘qituvchi	o‘quvchi
I. Kirish bosqichi (5 daqiqa).	1.1. Tashkiliy boshlanishi. O‘quvchilar davomati va darsga tayyorgarligini tekshiradi.	Mashg’ulotga tayyorlanadilar.
II. Asosiy bosqich (65 daqiqa).	Tayanch bilimini faollashtirish. Uyga berilgan vazifani nazorat qiladi hamda o’tilgan mavzu bo’yicha o’quvchilarga savollar beradi, ularni baholaydi. 1.2. Mavzuning nomi, maqsadi, rejalashtirilgan o‘quv mashg‘ulot natijalari va uni o‘tkazish rejasi bilan tanishtiradi. 2. Konferensiya – ma’ruza bahs-munozara tariqasida o‘tkazilishini e’lon qiladi. Bahs-munozarani boshqarib borish uchun eng iqtidorli o‘quvchilar orasidan boshlovchi tayinlaydi. Ma’ruzalar mavzusi bilan tanishtiradi (1-ilova). Ma’ruzalarni baholash mezonlarini ekranga chiqaradi. (2-ilova). 2.1. Zarur hollarda bahs-munozaraga aralashadi va kerakli tomonga yo‘naltiradi. Konferensiya qatnashchilarini baholash maqsadida ekspert guruhni tashkil qiladi. 2.2.O‘quvchilarni tayyor ma’ruza asosida chiqishlarini tashkil qiladi, o‘quv materialining mazmuni mantiqan to‘g‘ri tuzilganligini diqqat bilan tinglaydi. Bayon etilayotgan mavzuni muhokama qilishga ehtiyoj sezilsa, ma’ruzani vaqtincha to‘xtadi va jamoa bo‘lib munozarali masalani muhokama qiladi. Slaydlardan foydalaniladi 2.3. Ma’ruzalarning mazmunini jamoa bo‘lib muhokama qilishni tashkil qiladi. Boshlovchi bilan birgalikda bahs-munozarani boshqarib turadi: 1) Ma’ruzaning asosiy jihatlarini aniqlaydi; 2)Chiqishlarni qo‘llab-quvvatlaydi.Har bir ma’ruzaning muhokamasi yakunida qisqacha umumlashtiradi. 3) Guruhlarga bo‘ladi va konvert texnikasidan foydalanib topshiriqlar beradi	Uyga vazifani taqdim qiladilar Savollarga javob beradi Ma’ruzachi ma’ruzani o‘qiydi. Taqrizchi ijobiy tomonlarini ko‘rsatib o‘tadi, sayoz tomonlariga izoh beradi. Opponentlar o‘z fikrlarini aytib, savol beradilar. Ma’ruzaning mazmuni jamoa bo‘lib muhokama qiladi. Bahs munozaraga kirishadi. Ekspertlar ma’ruzachini, taqrizchilarni va opponentlarni baholaydilar.
III. Yakuniy bosqich (10daqiqa).	3.1.Yakun chiqaradi, o‘quv faoliyatining natijalarini umumlashtiradi, faol ishtirokchilarni rag‘batlantiradi. 3.2. Kelgusi mashg‘ulotga tayyorgarlik ko‘rishda insert jadvalidan foydalanib mavzu matnini o‘qib kelishni topshiradi va insert jadvali bilan ishlash qoidalarini eslatadi.	Eshitadi.O‘zini qiziqtirgan savollar beradi. Darslikga qaraydilar

1-ilova

Ma’ruzalar mavzusi.

1. 
   Avtotrof organizmlar haqida ma’lumot.
   
2. 
   Xemosintez.
   
3. 
   Temir bakteriali va oltingugurt bakteriali parchalanishlar.
   

2-ilova

Guruhlarning bilim va ko‘nikmalarini baholash mezonlari

Topshiriqlar, baholash ko‘rsatkichlari va mezonlari	I guruh	II guruh
1-topshiriq: (1,5 ball)
- savol yoritib berildi (0,5 ball)
- reglamentga e’tibor qaratildi (0,5 ball)
- guruh faol qatnashdi (0,5 ball)
2-topshiriq: (1,5 ball)
- muammo aniq echimini topdi (0,5 ball)
- mantiqan to‘g‘ri xulosa chiqarildi (0,5 ball)
- misollar bilan umumlashtirildi (0,5 ball)
Jami: (3 ball)

0,5 ball – «a’lo».	2,5 – 3 ball – «a’lo».
0,4 ball – «yaxshi».	1,9 – 2,4 ball – «yaxshi»
0,3 ball – «qoniqarli».	2,3 – 1,8 ball -«qoniqarli».

Uyga vazifa.

Topshiriq : Insert jadvalidan foydalanib mavu matni bilan tanishib chiqing.

“Insert” texnikasining qoidasi

1 . Matnni o‘qib chiqing.

2. Olingan ma’lumotlarni diqqat bilan o‘rganib, sohalarga ajrating. Qalam bilan har bir qatorga quyidagi belgilarni qo‘yib chiqing:

V – bilaman;

+ – yangi ma’lumot;

– – bilganlarimga zid;

? – meni o‘ylantirmoqda

«Insert» jadvali

Savol:Irsiyat va o‘zgaruvchanlikning moddiy asoslari degandi nimani tushunasiz?

Javob variantlari	V	+

V– bilaman.+ - yangi ma’lumot.

8-Mavzu: Hujayra tiriklikning irsiy birligi. Xromosoma-genlar tizimi sifatida. Hujayraning hayot sikli

8.1. O‘quv mashg‘ulotning o‘qitish texnologiyasi modeli.

Vaqti:2 soat	O‘quvchilar soni:
O‘quv mashg‘uloti shakli va turi	Konferensiya – ma’ruza.
O‘quv mashg‘ulot rejasi	Xromosoma- genlar tizimi sifatida.somatik va jinsiy hujayralar. Xromosomalarning strukturasi. Xromosomalar soni, shakli va o’lchamining doimiyligi. Hujayraning hayot sikli.
O‘quv mashg‘ulotining maqsadi: Hujayra tiriklikning irsiy birligi. Xromosoma-genlar tizimi sifatida. Hujayraning hayot sikli haqida tushunchalarni shakllantirish.
O’qitish natijasi	Hujayra tiriklikning irsiy birligi. Xromosoma-genlar tizimi, hujayraning hayot sikli bo’yicha bilim ko’nikmaga ega bo’ladilar.
Pedagogik vazifalar:	O‘quv faoliyatining natijalari:.
Xromosoma- genlar tizimi sifatida.somatik va jinsiy hujayralar haqida ma’lumot berish. Xromosomalarning strukturasini o’rgatish. Xromosomalar soni, shakli va o’lchamining doimiyligini tushuntirish.	Xromosoma- genlar tizimini o’rganadilar. Somatik va jinsiy hujayralar haqida ma’lumot oladilar. Xromosomalarning strukturasini o’rganadilar. Xromosomalar soni, shakli va o’lchamining doimiyligini bilib oladilar.
O‘qitish metodlari	ma’ruza, bahs-munozara, muammoli vaziyatlar ,namoyish etish.
O‘qitish vositalari	Ma’ruza matni, ko‘rgazmali qurollar, slaydlar, proektor.
O‘quv faoliyatini tashkil etish shakllari	Ommaviy,jamoaviy.
O‘qitish shart-sharoiti	Texnik vositalar bilan ta’minlangan auditoriya.
Faytar aloqaning usul va vositalari	Og‘zaki nazorat: savol-javob, baho tizimi asosida baholash.

8.2. O‘quv mashg‘ulotining texnologik xaritasi.

Faoliyat bosqich lari va vaqti	Faoliyat mazmuni
	O‘qituvchi	O‘quvchilar
1-bosqich. Mavzuga kirish (5 daq.)	1.1. Tashkiliy boshlanish. O‘quvchilar davomati va darsga tayyorgarligini tekshiradi. Ma’naviyat daqiqasi: Kunning yangiliklari haqida suhbatlashadi.	Mashg’ulotga tayyorlanadilar
2-bosqich. Asosiy (65 daq.)	Tayanch bilimini faollashtirish. 2.1.O‘tilgan mavzu bo‘yicha uy vazifasi tekshiriladi. Tezkor so‘rov o‘tkaziladi.(1-ilova) Yangi o‘quv material bayoni. 2.2. Konferensiya – ma’ruza bahs-munozara tariqasida o‘tkazilishini e’lon qiladi. Bahs-munozarani boshqarib borish uchun eng iqtidorli o‘quvchilar orasidan boshlovchi tayinlaydi. Ma’ruzalar mavzusi bilan tanishtiradi (2-ilova). Zarur hollarda bahs-munozaraga aralashadi va kerakli tomonga yo‘naltiradi. Konferensiya qatnashchilarini baholash maqsadida ekspert guruhni tashkil qiladi. Ma’ruzalarni baholash mezonlarini ekranga chiqaradi. (3-ilova). 2.3.O‘quvchilarni tayyor ma’ruza asosida chiqishlarini tashkil qiladi, o‘quv materialining mazmuni mantiqan to‘g‘ri tuzilganligini diqqat bilan tinglaydi. Bayon etilayotgan mavzuni muhokama qilishga ehtiyoj sezilsa, ma’ruzani vaqtincha to‘xtadi va jamoa bo‘lib munozarali masalani muhokama qiladi. Slaydlardan foydalaniladi (4-ilova). 2.4. Ma’ruzalarning mazmunini jamoa bo‘lib muhokama qilishni tashkil qiladi. Boshlovchi bilan birgalikda bahs-munozarani boshqarib turadi: 1) Savollar beradi (5-ilova); 2) Ma’ruzaning asosiy jihatlarini aniqlaydi; 3) Chiqishlarni qo‘llab-quvvatlaydi. Evolyusiya jarayonida tirik organizmlarni immun sistemasi pasayish oqibatida turli kasalliklar kelib chiqish xolatlari eng muhim muammolardan biri ekanligini aytib o‘tadi. O‘quvchilarga yo‘naltiruvchi savollar berish orqali , ushbu muammo ichidagi muammolarni keltirib chiqaradi. Muammoli savollar orqali o‘quvchilarni bu muammo echimini topishga undaydi. Har bir ma’ruzaning muhokamasi yakunida qisqacha umumlashtiradi.	Savollarga javob beradilar Ma’ruzachi ma’ruzani o‘qiydi. Taqrizchi ijobiy tomonlarini ko‘rsatib o‘tadi, sayoz tomonlariga izoh beradi. Opponentlar o‘z fikrlarini aytib, savol beradilar. Ma’ruzaning mazmuni jamoa bo‘lib muhokama qilinadi. Bahs munozaraga kirishadi. O‘z erkin fikrlarini bildi-radilar, bahs-munozara yuri-tadilar, tahlil qiladilar, xulosa chiqaradi.
3-bosqich. Yakuniy bosqich (10 daq.)	3.1. O‘quv faoliyatining natijalarini umumlashtiradi, savollarga javob beradi, faol ishtirokchilarni rag‘batlantiradi. 3.2. Kelgusi mashg‘ulotga tayyorgarlik ko‘rish bo‘yicha topshiriqlar va foydalaniladigan adabiyotlar tavsiya etadi.	Diqqat qiladilar, savollar beradilar Vazifani yozib oladilar.

1-ilova

Tezkor- so‘rov savollari.
1. Hujayrada irsiy axborotni amalga oshirish qanday?

2. Xujayraning hayotiy sikli.

3. DNK dan RNK ning sintez mehanizmi qanday?

4. Genetik kod hususiyatlari nimalardan iborat?

2-ilova

Mavzu bo‘yicha topshiriqlar.

1-o‘quv topshiriq

Konferensiya – ma’ruza darsida tayyorlanadigan ma’ruzalar ro‘yxati.

1.Somatik va jinsiy hujayralar.

2.Xromosomaning strukturasi.

3. Xromosomalar soni, shakli va o’lchamining doimiyligi.

4. DNK reduplikatsiyasi.

5. Transkripsiya RNK sintezi.

6. Translatsiya-oqsil sintezi.

3-ilova

O’tgan mavzu	Yangi mavzu	Mustahkamlash	Jami
2ball	1 ball	2ball	5 ball

4-ilova

YAngi o‘quv ma’lumotining slaydli taqdimoti.
1.Sun’iy usulda rekombinat DNK olish.

1. EcoR1 restriktaza

2. Maxsus nukleotidlar

3. DNK bo‘laklari

Sun'iy usulda rеkombinat ДНК олиш


Sun'iy usulda rеkombinat ДНК олиш

4 . Elektroforez

5. YOpishqoq uchli xromosoma

6. Uchli plazmid

7. Ligaza fermenti

5-ilova
Mavzuni mustahkamlash uchun savollar:

1. Replikatsiya, transkripsiya so'zlarining ma'nosini tushuntirib bering.

2. DNKdan RNKning sintezlanish mexanizmini izohlang.

3. Genetik kod xususiyatlari nimalardan iborat?

4. Matritsali sintez nima?

5. Oqsil sintezida ribosomalar qanday funksiyalarni bajaradi?

6. t-RNKning oqsil biosintezidagi funksiyasini izohlang.
Uyga vazifa:
1. Hujayraning hayotiy sikli mavzusini darslikda o’qib,konspekt yozib kelish.

Test savollar

1.Genetika fani nimani o‘rganadi?

A)irsiyatniB) O‘zgaruvchanlikniS) a va b javoblar to‘g‘ri.

2 Dominantlik belgisi nima?

A)Ustun keladigan belgi B) Kuchsiz belgi S) Irsiyat belgisi.

3. Ota-ona belgisi qanday belgilanadi?

A)P B) F C) F₄

4.Monoduragay chatishtirish nima?

A)Bitta belgi B) Ikkita belgi C) ko‘p belgilar asosida chatishtirish.

5.Gen nima?

A) Oqsil hosil qiluvchi uchastka B) o‘zgaruvchanlikning moddiy asosi

C) irsiyatning moddiy asosi.

6.Fenotip nima?

A) Genlar yig‘indisi B) Belgilar yig‘indisi C) o‘zgaruvchanlik xossasi

7.Diduragay chatishtirish nima?

A) Bitta belgiga asosan B) ko‘p belgilarga asosan C) ikkita belgiga asosan chatishtirish

8.Modifikatsion o‘zgaruvchanlik nima?

A) Fenotipda yuzaga keladigan B) Genotipda yuzaga keladigan C)Tashqi sharoitning o‘zgarishi tufayli fenotipda yuzaga keladigan o‘zgaruvchanlik.

9.Ma’lum sharoitda bir organizm irsiy molekulasi xar qanday bo‘lagining ikkinchi organizmtarkibiga birikish hodisasiga.............deb ataladi.

A) yo‘naltirilgan mutatsiya B) transformatsiya C) transduksiya.

10. Mutatsion o‘zgaruvchanlik organizmlar......... tufayli hosil bo‘ladigan o‘zgaruvchanlikdir.

A)Ichki tuzilishi moslashlashishi B) fenotipining o‘zgarishi C) genotipining o‘zgarishi

11. Nukleotidlar ........belgilarni.......... elemenlardir.

A ) muhit D.ko‘chiruvchi

B) nomoddiy E.tashuvchi.

C)nasliy G.xosil qiluvchi

A)D A)E B)G C)E D)S

12. Nuklein kislotalar ......... sintezida qatnashadilar va .........bo‘lib, monomerlardan tuzilgan.

A) lipid, 1 polimer

B ) oqsil 2 DNK

C ) amino gruppa 3 nukleotid

A) 1 B)1 B)2 C)3

13.Tomosha qovoqda mevalarning oq rangda bo‘lishini ta’minlab beradigan gen A sariq genni a ustidan dominant. Mana shu ikki belgisi jihatidangomozigota bo‘lgan o‘simliklar chatishsa birinchi F1 da bo‘g‘inlar fenotip jihatidan qanday bo‘lib chiqadi. A) sariq B) oqC) oqish sariq

14. Tomosha qovoqda gullarning oq rangda bo‘lishini ta’minlab beradigan gen A sariq genni a ustidan dominant. Mana shu ikki belgisi jihatidan gomozigota bo‘lgan o‘simliklar chatishsa birinchi F1 da bo‘g‘inda fenotip va genotip jihatidan qanday bo‘lib chiqadi. A) oq geterozigota B) sariq geterozigota C) oqish sariq gomozigota

15. Mana shu omillardan olganda AA , aa , genotiplariga ega bo‘lgan gometalari qanday tipda? A) bir tipdagi gometalarni B) ikki xil tipdagi gometalarni C) geterozigotalarni.
Javoblar.

1	2	3	4	5	6		7	8	9	10
									b	s
11	12	13	14	15
s 2	b 1	B	a	a

9-Mavzu: Mitoz va miyoz jarayonlarini o’zaro taqqoslash.

Amaliy mashg’ulot

9.1. O‘quv mashg‘ulotining o‘qitish texnologiyasi modeli.

Vaqti:2 soat		O‘quvchilar soni: 30
O‘quv mashg‘uloti shakli va turi		ma’ruza.
O‘quv mashg‘ulot rejasi		Mitoz. Mitozning biologik ahamiyati. Meyoz. Meyozning biologik ahamiyati. Mitoz va meyoz jarayonlarini o’zaro taqqoslash.
O‘quv mashg‘ulotining maqsadi: Mitoz va miyoz jarayonlarini o’zaro taqqoslash haqidagi tushunchalarni shakllantirish.
O’qitish natijasi	Mitoz va miyoz jarayonlarini o’zaro taqqoslash mavzusi yuzasidan to’liq bilimga ega bo’lishlarini ta’minlash.
Pedagogik vazifalar:		O‘quv faoliyatining natijalari:.
Mitoz. Mitozning biologik ahamiyati haqida tushuncha beradi. Meyoz. Meyozning biologik ahamiyatini tushuntiradi. Mitoz va meyoz jarayonlarini o’zaro taqqoslashni o’rgatadi.		Mitoz. Mitozning biologik ahamiyatini bilib oladilar. Meyoz. Meyozning biologik ahamiyatini bilib oladilar. Mitoz va meyoz jarayonlarini o’zaro taqqoslashni izohlab beradilar.
O‘qitish metodlari		ma’ruza, bahs-munozara, muammoli vaziyatlar ,namoyish etish.
O‘qitish vositalari		Ma’ruza matni, ko‘rgazmali qurollar, slaydlar, proektor.
O‘quv faoliyatini tashkil etish shakllari		Ommaviy,jamoaviy.
O‘qitish shart-sharoiti		Texnik vositalar bilan ta’minlangan auditoriya.
Qaytar aloqaning usul va vositalari		Og‘zaki nazorat: savol-javob, baho tizimi asosida baholash.

9.2. O‘quv mashg‘ulotining texnologik xaritasi.

Faoliyat bosqich lari va vaqti	Faoliyat mazmuni
	O‘qituvchi	O‘quvchilar
1-bosqich. Mavzuga kirish (5daq.)	Tashkiliy boshlanish. 1. O‘quvchilar davomati va darsga tayyorgarligini tekshiradi.	Mashg’ulotga tayyorlanadi
2-bosqich. Asosiy (60daq.)	Tayanch bilimini faollashtirish. 2.1.O‘tilgan mavzu bo‘yicha uy vazifasi tekshiriladi. Tezkor so‘rov o‘tkaziladi.(1-ilova) Yangi o‘quv material bayoni. 2.2.Ma’ruza bahs-munozara tariqasida o‘tkazilishini e’lon qiladi. Bahs-munozarani boshqarib borish uchun eng iqtidorli o‘quvchilar orasidan boshlovchi tayinlaydi. Ma’ruzalar rejasi bilan tanishtiradi (2-ilova). Zarur hollarda bahs-munozaraga aralashadi va kerakli tomonga yo‘naltiradi. Qatnashchilarini baholash maqsadida ekspert guruhni tashkil qiladi. Ma’ruzalarni baholash mezonlarini ekranga chiqaradi. (3-ilova). 2.3.O‘quvchilarni tayyor ma’ruza asosida chiqishlarini tashkil qiladi, o‘quv materialining mazmuni mantiqan to‘g‘ri tuzilganligini diqqat bilan tinglaydi. Bayon etilayotgan mavzuni muhokama qilishga ehtiyoj sezilsa, ma’ruzani vaqtincha to‘xtadi va jamoa bo‘lib munozarali masalani muhokama qiladi. Slaydlardan foydalaniladi (4-ilova). 2.4. Ma’ruzalarning mazmunini jamoa bo‘lib muhokama qilishni tashkil qiladi. Boshlovchi bilan birgalikda bahs-munozarani boshqarib turadi: 1) Savollar beradi (5-ilova); 2) Ma’ruzaning asosiy jihatlarini aniqlaydi; 3) Chiqishlarni qo‘llab-quvvatlaydi. Evolyusiya jarayonida tirik organizmlarni immun sistemasi pasayish oqibatida turli kasalliklar kelib chiqish xolatlari eng muhim muammolardan biri ekanligini aytib o‘tadi. O‘quvchilarga yo‘naltiruvchi savollar berish orqali , ushbu muammo ichidagi muammolarni keltirib chiqaradi. Muammoli savollar orqali o‘quvchilarni bu muammo echimini topishga undaydi. Har bir ma’ruzaning muhokamasi yakunida qisqacha umumlashtiradi.	Savollarga javob beradilar Ma’ruzachi ma’ruzani o‘qiydi. Taqrizchi ijobiy tomonlarini ko‘rsatib o‘tadi, sayoz tomonlariga izoh beradi. Opponentlar o‘z fikrlarini aytib, savol beradilar. Ma’ruzaning mazmuni jamoa bo‘lib muhokama qilinadi. Bahs munozaraga kirishadi. Ekspertlar ma’ruzachini, taqrizchilarni va opponentlarni baholaydilar. O‘z erkin fikrlarini bildiradilar, bahs-munozara yuritadilar, tahlil qiladilar, xulosa chiqaradi.
3-bosqich. Yakuniy bosqich (10 daq.)	3.1. O‘quv faoliyatining natijalarini umumlashtiradi, savollarga javob beradi, faol ishtirokchilarni rag‘batlantiradi. 3.2. Kelgusi mashg‘ulotga tayyorgarlik ko‘rish bo‘yicha topshiriqlar va foydalaniladigan adabiyotlar tavsiya etadi.	Diqqat qiladilar, savollar beradilar Vazifani yozib oladilar.

1-ilova

Tezkor savol- javoblar
1. DNKdan RNKning sintezlanish mexanizmi qanday?

2. Genetik kod xususiyatlari nimalardan iborat?

3. Matritsali sintez nima?

4. Oqsil sintezida ribosomalar qanday funksiyalarni bajaradi?

2-ilova

Ma’ruzalar rejasi.

1. 
   Avtotrof organizmlar haqida ma’lumot.
   
2. 
   Xemosintez.
   
3. 
   Temir bakteriali va oltingugurt bakteriali parchalanishlar.
   

3-ilova

O’tgan mavzu	Yangi mavzu	Mustahkamlash	Jami
2ball	1 ball	2ball	5 ball

4-ilova









5-ilova
Mavzuni mustahkamlash uchun savollar:

1. 
   Eukariot hujayralarga qaysi yo'l bilan bo'linib ko'payish xos? Prokariotlar
   

uchun-chi?

2. 
   Prokariotlarda oddiy binar ko'payish qanday kechadi?
   
3. 
   Mitoz nima? Mitoz fazalarini tavsiflang.
   
4. 
   Qanday qilib mitoz bo'linish natijasida qiz hujayralar aynan bir xil irsiy axborotga ega bo'ladi? Mitoz qanday biologik ahamiyatga ega?
   
5. 
   Mitoz (a) va meyoz (b) bo'linish natijasida qanday xromosoma to'plamiga ega hujayralar hosil bo'ladi?
   

Uyga vazifa:
Mitoz va miyoz jarayonlarini o’zaro taqqoslash mavzusini darslikdan o‘qiv o’rganib, konspekt qilib kelish.


10-Mavzu: Umumbiologik qonuniyatlarga doir masala va mashqlar yechish. Laboratoriya ishi. Oraliq nazorat ishi.
10.1. O‘quv mashg‘ulotining o‘qitish texnologiyasi modeli.

Vaqti: 2 soat	O‘quvchilar soni:
O‘quv mashg‘uloti shakli va turi	Amaliy
Mavzu bo‘yicha nazariy ma’lumot.	1. Umumbiologik qonuniyatlarga doir masala va mashqlar yechish 2.Oraliq nazorat.
O‘quv mashg‘ulotining maqsadi: hayotning molekula va hujayra darajasidagi umumbiologik qonu­niyatlarga doir masalalar yechish orqali biologik obyektlarda boradigan jarayonlarni kuzatish, tajribalar o'tkazish va xulosa qilish kompetensiyasini shakllantirish.
O’qitish natijasi	Umumbiologik qonuniyatlarga doir masala va mashqlar yechishni o’rganadi
Pedagogik vazifalar:	O‘quv faoliyatining natijalari:
Umumbiologik qonuniyatlarga doir masala va mashqlar yechishni tushuntiradi. Biologik obyektlarda boradigan jarayonlarni kuzatish, tajribalar o'tkazishni o’rgatadi. Oraliq nazorat	Umumbiologik qonuniyatlarga doir masala va mashqlar yechishni amalda bajaradilar. Biologik obyektlarda boradigan jarayonlarni kuzatish, tajribalar o'tkazishni bilib oladilar. Oraliq nazoratidan test savollarini bajaradilar.
O‘qitish metodlari	Axborotli ma’ruza, bahs-munozara, suhbat, matn va axborot manbalari bilan ishlash.
O‘qitish vositalari	Mavzu matni, tarqatma materiallar, slaydlar, proektor,O.N. testlari
O‘quv faoliyatini tashkil etish shakllari	Ommaviy , jamoaviy, guruhli
O‘qitish shart-sharoiti	Texnik vositalar bilan ta’minlangan auditoriya.
Qaytar aloqaning usul va vositalari	savol-javob,tezkor so‘rov, kuzatuv, baho tizimi asosida baholash.

10.2. O‘quv mashg‘ulotining texnologik xaritasi

Faoliyat bosqichlari va vaqti	Faoliyat mazmuni
	O‘qituvchi	O‘quvchilar
1-bosqich. Mavzuga kirish (5daq.)	Tashkiliy boshlanish. 1.O‘quvchilar davomati va darsga tayyorgarligini tekshiradi. Ma’naviyat daqiqasi: Kunning yangiliklari bilan o’rtoqlashadi.	Mashg’ulotga tayyorlanadilar
2-bosqich. Asosiy (65daq.)	Tayanch bilimini faollashtirish. 2. Uy vazifalarini tekshirish. 2.1.Mavzu bo‘yicha o‘quvchilarga suhbat asosida tashkillashtiruvchi savollar berib, o‘quvchilar fikrlashini faollashtiradi.(1-ilova) To‘g‘ri javoblarni ma’qullaydi, noto‘g‘ri yoki to‘liq bo‘lmaganlarni sharxlaydi, aniqlaydi. Noto‘g‘ri javob bergan o‘quvchining o‘ziga xatosini topishni taklif qiladi. Agar topa olmasa, boshqa o‘quvchilarni yordamga chaqiradi. Yangi mavzu bayoni. 2.2.Ekranga tayanch ibora va tushunchalarini chiqaradi. (2-ilova) 2.3. O‘quv mashg‘ulotining birinchi va ikkinchi savollari bo‘yicha ma’ruza qiladi. Biotexnologiya tushunchasiga ta’rif beradi uning maqsad va vazifalarini tushuntiradi, biotexnologiya sohasida qilinayotgan tadqiqotlar mohiyatini slaydlar orqali tahlil qiladi (3-ilova). O‘quvchilarni bahs-munozaraga tortish maqsadida ularga jonlantiruvchi savollar beradi: 1. «Biotexnologiya » tushunchasini izohlang. 2. «Hujayra injeneriyasi» degan tushunchaning mohiyati nimada? 3.Agar imkon va ehtiyoj bo‘lsa, qanday hujayralardan gibridoma olgan bo‘lar edingiz? Izohlang. O‘quvchilarning fikrlarini tinglab birinchi masalani umumlashtiradi. 2.4.«Biotexnologiya» fanidan tayyorlangan elektron darslikdan foydalangan holda, ma’ruzaning uchinchi va to‘rtinchi savollarini tushuntiradi.Inson ehtiyojlarining o‘sishi va biotexnologiyaning kelajakdagi istiqbolini yoritib beradi. 2.5. Mavzuni mustahkamlab, umumlashtiradi. 2.6. Oraliq nazorat testini tarqatadi.(4-ilova.)		Uy vazifalarini taqdim etadilar Savollarni diqqat bilan tinglaydilar, javob beradilar, o‘zgalar javoblarini taxlil qiladilar, o‘zgalarining shaxsiy mulohazalarini aytadilar Tinglaydilar. Muhokama qiladilar. Savollar bilan murojaat qiladi. Javob beradilar. savollarni muhokama qilib, ularga javob beradilar. Tinglaydilar. Tinglaydilar, Yozadilar. Test bajaradilar.
3-bosqich. Yakuniy bosqich (10 daq.)	3.1. Mavzuni umumlashtiradi, umumiy xulosalar qiladi, yakun yasaydi, savollarga javob beradi.Faol o‘quvchilarni baholash mezoni orqali rag‘batlantiradi.		Diqqat qiladilar, Savol beradilar. Vazifani yozib oladilar.

1-ilova

Tashkillashtiruvchi savollar
1 – savol. Rekombinativ DNK olish. Genlarni klonlash.

1. Rekombinativ DNK olish uchun restriktazalarning qaysi biri qulay? Nima

uchun?

2. Genlarni klonlashda qaysi toifa plazmid maqsadga muvofiq?

2–savol. Hujayra va gen injeneriyasiga asoslanib o‘simlik irsiyatini

o‘zgartirish.

1. Dastlabki gibridoma olinganda partner hujayralarning qaysi

xususiyatlaridan foydalanildi?

2. Hayvon somatik hujayrasidan etuk hayvon organizmi hosil bo‘ladimi?

3 – savol. Hayvonlar irsiyatini hujayra injeneriyasi yo‘li bilan o‘zgartirish.

Gibridomalar olish.

1. YAngi organlar yaratish texnologiyasi qaysi to‘qimalar uchun qulay?

2. Asos hujayralar qanday xususiyatlarga ega?

2-ilova

Tayanch ibora va tushunchalar

1.	Plazmid	14.		Hujayra injeneriyasi
2.	Gen daktiloskopiya	15.		Hayvonlarni klonlash
3.	O‘simliklar genomi	16.		Hujayralar to‘plami
4.	Odam genomi	17.		Asos hujayralar
5.	Bakteriya kloni	18.		YAngi tana a’zolari
6.	Gen injeneriya markazi	19.		Transpozon
7.	Zamonaviy biotexnologiya	20.		Endonukleazalar
8.	Fermentlar injeneriyasi	21.		Genlarni klonlash
9.	Yo‘naltirilgan mutatsiya	22.		Antigen
10.	Tibbiyot biotexnologiyasi	23.		Immun reaksiya
11.	Transgen banan	24.		Gibridoma
12.	Genlar terapiyasi	25.		Restriktaza
13.	Transgen o‘simlik

3-Ilova

Yangi o‘quv ma’lumotning slaydli taqdimoti.
1.Biotexnologiya uning maqsad va vazifalari.

Gеn va hujayra injеnеriyasiga asoslanib gеn tеrapiya takomillashmoqda.





Mikrobiologiya, molеkulyar biologiya,molеkulyar gеnеtika, gеnеtika,hujayra biologiyasi, biokimyo fan yutuqlarini o’z ichiga oladi.

Gеn va hujayra injеnеriyasidan boshlanadi.

Davolash qonuniyatlarini o’rganadi.

Ko'payish xususiyatlarini amalga oshiradi.



Mikroorganizmlarda gen injneriyasi sxemasi.

hayvon hujayrasi

Baktеriya


Xromosoma


Ызгарган плазмида







Rеkombinant DNK-dastlabki DNK molеkula zanjiridagi nuklеotidlar galma-galligining o`zgarishi

Xromosomalar

4-ilova.

Oraliq nazorat testlari.

1. CH .Darvinning qanday yirik asarlari bor?

a) Darvin va uning ta’limoti *b) Turlarning paydo bo‘lishis) Olamning rivojlanishi

2.Oqsil qanday modda?

a) monomer * b) polimer c) oddiy modda

3. Oqsil qachon denaturatsiyalanadi?

* a) qizdirilganda b) parchalanganda c) sindirilganda.

4.Mutatsion o‘zgaruvchanlik necha xil bo‘ladi?

a) 4b) 3 *s) 2

5.Transpozaza fermenti hujayrada qanday vazifani bajaradi?

*a)Molekulani yopishqoq uchli qilib kesadi b)DNK bo‘laklarini bir-biriga bog‘laydi s)DNKni bo‘laklaydi.

6. Nasldan naslga o‘tuvchi plazmidlar qanday nomlanadi?

*a) transmissibl b ) Replikatsiyalanuvchi s) avtonom

7.Urug‘langan tuxum hujayra qanday nomlanadi?

a) sperma * b) zigota c) diploid

8.Endonukleaza DNK molekulasini kesadimi?

a) yo‘q *b) ha

9.Gen injeneriyasi usuli bilan xar qanday......ko‘paytirish va uning ishtirokida.......sintez qilish mumkin.

* a) gen oqsil

b )xromosoma ferment

c )bakteriya oqsil

10.Transpozonlar xromosomada o‘z o‘rnini o‘zgartirganda....o‘zgaradi va......

a ) reaksiya d)tezligi pasayadi

b ) o‘zgaruvchanlik k)tezligi oshadi

s) irsiyat e)tezligi o‘zgarmaydi.

Javoblar: a) a d, b) b k, *s) s k d) s e e) a e

11.Antigen ta’sirida T-limfotsitlardan.....hujayralar rivojlanadimi?

*a) limfoblast, xa b)plazmatik, yo‘q s) maxsus, xa

12.Biologiyaga o‘z xissasini qo‘shgan olimni taniysizmi?:

a) J.B Lamark *b) K.Linney s)CH.Darvin.

13.Monoduragay chatishtirishda dominantlik to‘la bo‘lganda nisbatlar qanday bo‘ladi?

*a) 3:1 b) 1:2 s).1:2:1

14. .Monoduragay chatishtirishda dominantlik chala bo‘lganda nisbatlar qanday bo‘ladi?

a) 3:1 b) 1:2 *s).1:2:1

15.Deletsiya bu........

*a)xromosomadagi muayyan fragmentning yetishmasligi b) xromosomaning karrali ortishi s) xromosomaning uzilib qolishi

16.Targ‘il urg‘ochi mushuk erkak mushuk bilan chatishtirilgan.Duragaylarning birinchi avlodida jinslar nisbati qanday bo‘ladi?

a) 3:1 *b) 1:1 s) 1:2:1

17.Ayol sog‘lom, erkak gemofilik. Duragaylarning birinchi avlod qizlari genotipik jihatdan qanday bo‘ladi?

a) sog‘lom b)gemofilik * s) sog‘lom lekin gemofiliyani tashuvchi

18.Ayol sog‘lom, erkak gemofilik. Duragaylarning birinchi avlod qizlari sog‘lom yigitlarga turmushga chiqsalar duragaylarning ikkinchi avlodi genotipik jihatdan qanday nisbatda bo‘ladi?

a) 2:2 b)1:3 * s) 2:1:1

19.Birinchi qon guruhi bo‘lgan ayol qoni to‘rtinchi guruh bo‘lganyigitga turmushga chiqsa bolalarining qoni nechanchi guruh bo‘ladi?

a) 2gr b)1grva 4gr * s) 2gr va 3gr

20.Kombinatsion o‘zgaruvchanlikda yangi......vujudga kelmaydi ,balki yangi .....vujudga keladi?

a) gomolog, mutagen * b) gen ,belgi s) forma, to‘plam