Azarbayjon tillar universiteti psixologiya kafedrasi

2.4. Etnik-milliy tuyg'ular

Inson atrofdagi dunyoda sodir bo'layotgan voqealarni shunchaki idrok etish va eslash bilan kifoyalanmaydi. Shu bilan birga, u o'sha narsa va hodisalarga, odamlarning xatti-harakati va harakatlariga, fikr va istaklariga ma'lum munosabatni ko'rsatadi va ularda ma'lum his-tuyg'ular mavjud. Tuyg'ular va his-tuyg'ular ham haqiqiy dunyoni aks ettirish shaklidir. Inson boshidan kechirgan his-tuyg'u va his-tuyg'ularning turli xil va rang-barang soyalari mavjud. Adekvat milliy tuyg'ularning shakllanishiga xalq va millatga tegishli makro muhit ta'sir ko'rsatadi. Etnik-milliy tuyg'ular, birinchi navbatda, o'z-o'zini anglash bilan bog'liq. Etnik-milliy tuyg'ular xalqning, allaqachon shakllangan millatning hayotiy faoliyatini, tarixiy o'tmishini, kelajagi va bugunini aks ettiradi.Demak, etnik-milliy tuyg'ular etnopsixologiyaning muhim tarkibiy qismi bo'lgan etnik o'zini o'zi anglashning o'ziga xos jihati sifatida namoyon bo'ladi. Chunki etnos, xalq, millatning shakllanishi uzoq tarixiy taraqqiyotning, ayniqsa, etnos va xalq psixologiyasining o‘ziga xosligini belgilovchi asosiy omil bo‘lib xizmat qiladi. Shu ma’noda xalq yoki millatning har bir individining ma’lum bir etnik-milliy muhitda yashashi va tarbiyalanishi o‘ziga xos tuyg‘u va tuyg‘ularning vujudga kelishiga asos bo‘ladi. Etnik-milliy tuyg'ular o'z-o'zini anglash bilan bog'liq bo'lganligi sababli, ularni shakllantirishda millatning o'zini o'zi tahlil qilish, o'zini o'zi taqqoslash, o'zini o'zi kuzatish, o'z-o'zini baholash va o'zini o'zi nazorat qilish kabi psixologik mexanizmlardan foydalanish kerak. Aks holda, na etnik o'z-o'zini anglash, na tegishli etnik-milliy tuyg'ular paydo bo'lmaydi. Etnik-milliy tuyg'ular, etnik xarakter abadiy va o'zgarmas emas. Bu dinamik jarayon bo‘lib, odamlar turmush tarzi va ijtimoiy-iqtisodiy sharoitining o‘zgarishi bilan birga ma’lum o‘zgarishlarni ham boshdan kechiradi.
Milliy tuyg'ular o'ta murakkab, ijtimoiy-psixologik hodisa bo'lib, odamlarning o'zlari bevosita kirgan guruh hayotidagi voqealarga hissiy munosabati bilan bog'liq. Milliy tuyg'ularning shakllanishiga turli xil tashqi va ichki omillar ta'sir ko'rsatadi. Milliy tuyg'ular bir millatning boshqa millatga bo'lgan munosabati bilan chegaralanib qolmaydi, u butun xalqning ichki tuzilishidir. Milliy tuyg'ularga millatlararo munosabatlar, shuningdek, siyosiy va iqtisodiy sharoitlar ta'sir qiladi. Milliy tuyg‘ular boshqa ijtimoiy tuyg‘ulardan o‘zining sub’ektivligi, ijtimoiy-etnik yo‘nalishi, nozikligi va yengilligi, ozmi-ko‘pmi tushunarliligi, hissiyotliligi va izchilligi bilan farqlanadi.
Milliy tuyg`ularning shakllanishining asosiy bosqichi xalqning aholi darajasidan chiqib, millat darajasiga ko`tarila olganidan keyin boshlanadi. Shuni ham ta'kidlash kerakki, milliy tuyg'ular va milliy ongning shakllanishi ancha sekin sodir bo'ladi. Xalq, aholi, jamiyatning millat darajasiga ko‘tarilishi uning taraqqiyot ko‘rsatkichidir. Agar odamlar milliy mansubligidan ko‘ra o‘zlarining geografik mansubligini birinchi o‘ringa qo‘ysalar, demak, o‘sha mintaqa aholisida hali “biz” degan tuyg‘u shakllanmagan va ular hali ham milliy darajada o‘zlarini anglamaydilar. Odamlarni bir millat ichida mintaqaviy mansubligiga ko‘ra “o‘ziniki” va “o‘zga”ga bo‘lish va turlicha munosabatda bo‘lish, mahalliychilik, qo‘shnichilik, qabilachilik kabi salbiy tuyg‘ularning mavjudligi milliy o‘zlikni anglashning zaif shaklini aks ettiradi va millat hali ham qabilalarga bo'lingan, qabila darajasida fikrlashi va harakat qilishidan dalolat beradi. Millatning tarix davomida ongi, mehnati va mehnati bilan egallagan yoki yaratgan moddiy va ma’naviy qadriyatlari, geografik hududi, urf-odat va an’analari, tili, dini, maishiy, adabiyoti, falsafasi, boshqaruv uslubi, ijtimoiy-iqtisodiy birligi; milliy birlik xalqning milliy tuyg'ularining sub'ekti sifatida. Etnik milliy tuyg'ular, qoida tariqasida, xalqqa, millatga xos bo'lgan etnik stereotiplar, urf-odat va an'analar, boylik qadriyatlarini amalga oshirish bilan bog'liq holda yuzaga keladi. Masalan, Fransiyada 2013-yilda bir jinsli nikoh to‘g‘risidagi qonun qabul qilingandan so‘ng turmushga chiqqan 18-20 yoshli ikki nafar “o‘g‘il”ning ota-onasi bu voqeani o‘g‘il bolalaridan katta xursandchilik va faxr bilan qarshi olgani va Bularning barchasi "Avronius" kanalida ko'rsatildi. zo'rg'a
Shakllangan milliy tuyg'ular doimo uning to'lovini talab qiladi, ya'ni odamlarda o'sha tuyg'ularni boshdan kechirish talabini yaratadi. Milliy tuyg'ularga oid talabni qondirish milliy tuyg'ularning kuchayishiga va yanada rivojlanishiga olib keladi. Milliy tuyg'ular qanoatlanmasa, insoniy tuyg'ular ham shakllanmaydi. Milliy tuyg‘ularning yuksak darajada rivojlanishi millatchilikka emas, balki insonparvarlikka, baynalmilallikka olib keladi. Milliy tuyg`ularning paydo bo`lishi, shakllanishi va rivojlanishi inson tuyg`ularining ruhiyat qonuniyatlariga muvofiq shakllanishiga zamin tayyorlaydi.
Etno-milliy tuyg'ular murakkab ijtimoiy xarakterga ega bo'lgan murakkab tuyg'ular bo'lib, milliy voqelikni hissiy jihatdan aks ettiruvchi genetik bilish shaklidir. Milliy o‘zlikni anglash milliy tuyg‘ulardan kelib chiqadi. Milliy o‘zlikni anglash jarayoni milliy tuyg‘ularsiz (milliy mansublik tuyg‘usi, milliy g‘urur va qadr-qimmat tuyg‘usi, milliy g‘urur)siz kechmaydi. "O'z-o'zini anglash" mazmuni - bu o'z-o'zini bilish va o'z rolini tushunish.
Milliy tuyg`ular majmuasiga kiruvchi tuyg`ular ichida milliy g`urur tuyg`usi ko`proq rivojlangan. O‘z-o‘zini hurmat qilish, milliy g‘urur, milliy qadr-qimmat, tarixdagi o‘rni, unga qo‘shgan hissasi, jahon madaniyati, ilm-fan va san’at xazinasiga qo‘shgan hissasi, milliy qadriyatlarga sadoqatlilik ma’naviy-psixologik xususiyatlar qatoriga kiradi. milliy-etnik g'urur. Xalqning, millatning moddiy va ma’naviy boyliklari, erishgan yutuqlari, tarix sahnasidagi o‘rni va roli, insoniyat taraqqiyoti yo‘lida qo‘ygan qadamlari, fan, madaniyat va san’at sohasidagi yutuqlari ob’ekt hisoblanadi. milliy g'ururidan. Milliy iftixor tuyg‘usi xalqning, millatning o‘z istiqloli va ozodligi uchun olib borgan kurash tarixi, davlatchilik an’analari bilan ham bog‘liqdir.
Qoidaga ko‘ra, milliy tuyg‘u milliy manfaat bilan birlashadi. Milliy tuyg‘u, milliy o‘zlikni anglash, milliy o‘zlikni anglashsiz inson o‘z milliy manfaatlarini anglay olmaydi va uni himoya qila olmaydi. Milliy tuyg‘u va milliy manfaat juda kuchli psixologik omil bo‘lib, hamjihatlik va hamjihatlik tuyg‘ularini shakllantirishga ta’sir qiladi. Odamlar tez orada ana shu tuyg‘ular atrofida birlashib, o‘z milliy manfaatlarini himoya qilishdan zavqlanadilar.
Milliy tuyg'u va milliy tuyg'u tushunchalarini farqlash kerak. Milliy tuyg‘ular ko‘proq vatanparvarlik bilan bog‘liq bo‘lsa, millatchilik shovinizm va xudbinlikka yaqinroq. Millatchilik va vatanparvarlik o‘z vatanini, davlatini, xalqini, millatini sevish, uning ravnaqi yo‘lida xizmat qilish bilan bog‘liq bo‘lsa, millatchilik o‘z millatidan, uning madaniyatidan boshqa barcha xalqlarga salbiy munosabatda bo‘lish bilan bog‘liqdir. Vatanparvarlikdan farqli o‘laroq, millatchilik amalda emas, ko‘proq vatanni, millatni sevishni anglatadi.
Millatchilik bir nechta salbiy his-tuyg'ularni va his-tuyg'ularni birlashtiradi:

• 
  Milliy antipatiya hissi
  
• 
  Milliy xudbinlik hissi
  
• 
  Milliy adovat, nafrat va g'araz
  
• 
  Milliy shovinizm, gegemonlik, takabburlik hissi