Axmеdova m. A. umumiy muxarrirligi ostida

3-§. Energetik muammo

Amerikalik global-muammolar tadqiqotchisi A.Smilning fikriga ko‘ra hozirgi sivilizatsiyaning tayanchi bo‘lgan «uchta kit» - bu energiya oziq-ovqat va atrof-muhit bo‘lib, qolganlari ikkinchi darajali ahamiyatga ega.

1945 yildan boshlab olinayotgan energiya miqdori uch marta ko‘paydi, biroq u o‘ta notekis taqsimlanmoqda. O‘nta eng rivojlangan mamlakatlar butun energiyaning 70%ni iste'mol qilgani holda (ularning aholisi yer shari aholisining 7% ga yaqinini tashkil etadi), rivojlanayotgan mamlakatlar (sayyora aholisining 78%) ishlab chiqari­layotgan energiyaning faqat 18% bilan kifoyalanishga majburdir.
Rivojlangan va rivojlanayotgan mamlakatlar faqat iste'mol qilinayotgan energiya miqdoriga ko‘ra emas, balki sifatiga ko‘ra ham farq qiladilar. Agar rivojlangan mamlakatlarda asosiy energiya manbalari - bu neft, gaz, kamroq miqdorda ko‘mir bo‘lsa, rivojlanayotgan mamlakatlarda asosan har xil texnika ekinlari, qishloq xo‘jaligi mahsulotlarining chiqindilaridir (masalan, Bangladeshda butun energiyaning 90%, Nigeriyada - 80%, Indoneziyada - 66% ana shunday manbalardan olinadi).
Energetika muammosi bir qator aspektlarga ega: birinchidan, rivojlangan jamiyatlar tobora ko‘proq energiyani talab qiladi, ikkinchidan, qancha ko‘p energiya ishlatilsa, uning manbalari shuncha kamayadi (agar an'anaviy energiya manbalari ko‘zda tutilsa), uchinchidan, ­qancha ko‘p yonilg‘i iste'mol qilinsa, atrof-muhit shunchalik ko‘p darajada ifloslanadi. To‘rtinchidan, muqobil energiya manbalari deb ataluvchi manbalar har doim ham o‘zini oqlamaydi. Masalan, I.V. Kur­cha­tov atom energiyasini kelajakning asosiy energiyasi, deb hisob­lan­gan edi. Biroq, AES larda yuz bergan bir qator falokatlar, xususan, 1996 yilda Chernobildagi falokat, muammoning murakkab ekanligini ko‘rsatadi. Faqat 1990 yilning o‘zidagina AESlarda 143 ta turli kamchiliklar qayd etilgan. 2000 yilga kelib 300 ta yadro reaktori yopilgan.
Energetik muammoni hal etishi yo‘llari orasida quyidagilarni sanab o‘tish mumkin:
- energiyaning yangi, xavfsiz va nisbatan arzon bo‘lgan manbalarini qidirib topish (quyosh energiyasidan, shamoldan, dengiz oqimlaridan foydalanish);
- an'anaviy sanoat materiallari o‘rniga ancha yengil, arzon, kam energiya sarflanadigan materiallardan foydalanish (po‘lat o‘rniga alyuminiy, mis o‘rniga shisha tolas, metall o‘rniga plastik va hokazo).