Axmedov bekzod

 

---

 

69 

1 2   -  Jadval 

Yuqori haroratli sharoitlardagi muskul faoliyatida sportchilarni qonida 

eritrotsitlar soni, ECHT va ularning ivish vaqtini o’zgarishi 

 

№ 

sinaluvchilar 

guruhi 

eritrotsitlar 

(mln) 

gemoglobin (g 

%) 

ECHT 

(mm/soat) 

qonning ivish 

vaqti (daq) 

ishgacha 

ishdan 

keyin 

ishgacha 

ishdan 

keyin 

ishgacha 

ishdan 

keyin 

ishgacha 

ishdan 

keyin 

1 

Jismonan  kam 

chiniqqanlar 

4,88 

5,46 

14,5 

16,1 

8,1 

6,0 

2,0 

1,1 

2 

Jismonan 

yaxshi 

chiniqqanlar 

4,93 

5,10 

16,0 

16,7 

6,1 

5,0 

3,2 

1,6 

 

Muskulning  yuqori  haroratli  sharoitlardagi  faoliyati  nafas  sistemasida 

ham  qator  funktsional  o’zgarishlarni  yuzaga  keltiradi.  Nafas  olish 

tozlashadi,  o’pka  ventilyatsiyasi  kuchayadi,  bu  hol  nafas  muskullarining 

ortiqcha kislorod o’zlashtirishi bilan kuzatiladi, buning hisobiga ishlayotgan 

muskullarning  kislorod  bilan  ta`minlanishi  kamayadi.  Nafasning  tezlashishi 

nafas markazi, tonusining ortishi natijasida yuzaga keladi. 

 

Muskulning yuqori haroratda va quyosh nuri kuchli bo’lgan sharoitdagi 

ishida  organizmda  sodir  bo’ladigan  o’zgarishlar  harakat  sifatlariga  ham 

ta`sir  ko’rsatadi  va  harakat  sifatlari  bo’lmish-kuch,  tezlik,  chidamlilik  va 

chaqqonlikni sezilarli darajada pasayishiga olib keladi. 

 

Tashqi  muhit  harorati  yuqori  bo’lganida,  tana  haroratini  normal 

saqlanishi  asosan  terlash  orqali  amalga  oshadi.  Teri  yuzasidan  I  gr.  suvni 

parlanishida  580  kalloriya  issiqlik  sarflanadi.  Sport  mashqlarida  sportchilar 

2-3,  hatto  undan  ham  ko’p  litrgacha  ter  ajratadilar  (13-jadval).  Buni 

mashqdan  oldin  va  mashqdan  keyin  vaznini  o’lchash  orqali  bilish  qiyin 

emas. Yuqori haroratli sharoitda jismoniy mashq bajarish oqibatida sportchi 

tanasidan  bunday  miqdorda  suv  yo’qotilishi  to’qimalarda  suvning 

kamayishiga  (degidratatsiya)  olib  keladi.  Muskullarda  suvni  kamayishi 

ularning  qisqarish  va  bo’shashini  yomonlashtiradi.  To’qimalarda  gazlar 

---

 

70 

almashinuvi  sekinlashadi,  moddalar  almashinuvi  susayadi.  Ter  ajralishi 

kamayadi,  bu  esa  badandan  issiqlik  yo’qolishini  susaytirish  bilan,  ayni 

paytda badan haroratining ko’tarilishiga olib keladi.  

Suv  odam  organizmining  asosiy  tarkibiy  qismi  bo’lib,  gavda  vaznining 

60%ini  tashkil  etadi.  Organizmning  ichki  muhiti  bo’lgan  qon  va  to’qima 

oraliq  suyuqlig’ining  yarmidan  ancha  ko’prog’i  suvdan  iborat.  Ichki  muhit 

tarkibining turg’un saqlanishi qon aylanish sistemasining funktsiyasi tufayli 

amalga  oshadi,  ya`ni  hujayra  va  tuqimalarga  kerakli  moddalarni  (O

2

,  ovqat 

moddalari  va  boshqalarni)  olib  borilishi,  ulardan  moddalar  almashinuvi 

chiniqdilarini,  keraksiz  va  ortiqcha  moddalarni  (CO

2

,  suv,  turli  moddalar, 

tuzlar  va  hokazolarni)  olib  ketilishi  natijasida  tana  haroratining  bir  xil 

ushlanishi qon harakati bilan bog’liq. 

13-jadval