Axloqiy fazilatlarni shakllantirish. Zamonaviy ta'lim texnologiyalari orqali maktabgacha yoshdagi bolalarning axloqiy fazilatlarini shakllantirish

1 Bob. Kommunikativ muloqot orqali bolalarda axloqiy fazilatlarni shakllantirishning psixologik-pedagogik asoslari.
1.1. Maktabgacha yoshdagi bolalarni axloqiy tarbiyalash Axloqiy tarbiya jarayoni - bu pedagogik faoliyatning samaradorligi va sifatiga, bola shaxsini axloqiy tarbiyalashning to'g'ri darajasiga erishishga qaratilgan tarbiyachi va jamoa o'rtasidagi izchil o'zaro munosabatlar majmuidir. Axloq shaxsni tarbiyalashda kompleks yondashuvning ajralmas qismidir "Axloqni shakllantirish - bu axloqiy me'yorlar, qoidalar va talablarni insonning bilim, ko'nikma va odatlariga aylantirish va ularga qat'iy rioya qilishdan boshqa narsa emas", deb yozadi Xarlamov I.F. Axloq - bu odamlarning xatti-harakatlarida, kundalik xatti-harakatlarida yo'naltiruvchi me'yor va me'yorlar. Axloq abadiy yoki o'zgarmas kategoriyalar emas. Ular ommaviy odat kuchi bilan ko'paytiriladi, qonuniy qoidalar emas, balki jamoatchilik fikri hokimiyati tomonidan qo'llab-quvvatlanadi. Shu bilan birga, axloqiy talablar, me'yorlar, huquqlar jamiyatda o'zini qanday tutish kerakligi haqidagi g'oyalar shaklida ma'lum bir asosga ega bo'ladi. Axloqiy me'yorlar jamiyat axloqi tomonidan shaxsning turli sohalardagi xatti-harakatlari va faoliyatiga belgilab qo'yilgan muayyan munosabatlarning ifodasidir.
Axloqiy tarbiya yosh avlodda odob-axloq g‘oyalari va tamoyillariga muvofiq yuksak ong, axloqiy tuyg‘ular va xulq-atvorni shakllantirishning maqsadli jarayonidir. Axloqiy tarbiyaning asosiy vazifasi - yosh avlodda zamonaviy turmush tarziga mos keladigan axloqiy ongni, barqaror axloqiy xulq-atvor va axloqiy tuyg'ularni shakllantirish, har bir shaxsning faol hayotiy pozitsiyasini, o'z harakatlarida rahbarlik qilish odatini shakllantirish; xatti-harakatlar, jamoat burchini his qilish orqali munosabatlar. Zamonaviy fanda axloqiy tarbiya maktabgacha yoshdagi bolalarning umumiy rivojlanishining eng muhim jihatlaridan biri sifatida qaraladi. Axloqiy tarbiya jarayonida bolada insonparvarlik tuyg'ulari, axloqiy g'oyalar, madaniy xulq-atvor ko'nikmalari, ijtimoiy va ijtimoiy fazilatlar, kattalarni hurmat qilish, ko'rsatmalarni bajarishga mas'uliyat bilan munosabatda bo'lish, o'z harakatlari va boshqa odamlarning harakatlarini baholash qobiliyati shakllanadi. Vaqt o'tishi bilan bola odamlar jamiyatida qabul qilingan xulq-atvor va munosabatlar normalari va qoidalarini asta-sekin o'zlashtiradi, o'zlashtiradi, ya'ni o'ziniki qiladi, o'ziga tegishli bo'ladi, o'zaro ta'sir qilish usullari va shakllarini, odamlarga, tabiatga, o'ziga nisbatan munosabatini ifodalaydi. Axloqiy tarbiyaning natijasi shaxsda ma'lum bir axloqiy fazilatlar majmuasining paydo bo'lishi va ma'qullanishidir va bu fazilatlar qanchalik mustahkam shakllansa, insonda jamiyatda qabul qilingan axloqiy tamoyillardan chetlanishlar qanchalik kam kuzatilsa, uning axloqiga atrofdagilar tomonidan shunchalik yuqori baho beriladi. Ma'lumki, maktabgacha yoshdagi davr ijtimoiy ta'sirlarga nisbatan sezgirlikning oshishi bilan tavsiflanadi. Axloqiy sifatning mustahkamligi, barqarorligi uning qanday shakllanganligiga, pedagogik ta’sir asosiga qanday mexanizm qo‘yilganligiga bog‘liq. Shaxsning axloqiy shakllanishi mexanizmini ko'rib chiqamiz. Har qanday axloqiy sifatning shakllanishi uchun uning ongli ravishda amalga oshishi muhim ahamiyatga ega. Shuning uchun bilim kerak, buning asosida bolada axloqiy sifatning mohiyati, uning zarurligi va uni o'zlashtirishning afzalliklari haqida g'oyalar paydo bo'ladi. Bolada axloqiy sifatni egallash istagi paydo bo'lishi kerak, ya'ni tegishli axloqiy sifatni egallash uchun motivlarning paydo bo'lishi muhimdir. Motivning paydo bo'lishi sifatga munosabatni keltirib chiqaradi, bu esa o'z navbatida ijtimoiy tuyg'ularni shakllantiradi. Tuyg'ular shakllanish jarayoniga shaxsan ahamiyatli rang beradi va shuning uchun paydo bo'ladigan sifatning kuchiga ta'sir qiladi.
Ammo bilim va his-tuyg'ular ularni amalda - harakatlarda, xatti-harakatlarda amalga oshirish zaruratini keltirib chiqaradi. Harakatlar va xatti-harakatlar teskari aloqa funktsiyasini oladi, bu esa shakllanayotgan sifatning mustahkamligini tekshirish va tasdiqlash imkonini beradi. Shunday qilib, axloqiy tarbiya mexanizmi paydo bo'ladi: (bilim va g'oyalar) + (motivlar) + (his-tuyg'ular va munosabatlar) + (ko'nikma va odatlar) + + (harakat va xatti-harakatlar) = axloqiy sifat. Ushbu mexanizm ob'ektivdir. U har doim shaxsning har qanday (axloqiy yoki axloqsiz) xususiyatini shakllantirishda namoyon bo'ladi. Axloqiy tarbiya mexanizmining asosiy xususiyati - o'zaro almashinish tamoyilining yo'qligi. Bu shuni anglatadiki, mexanizmning har bir komponenti muhim va uni chiqarib tashlash yoki boshqasi bilan almashtirish mumkin emas. Shu bilan birga, mexanizmning ishlashi moslashuvchan: tarkibiy qismlarning ketma-ketligi muayyan sifatga (uning murakkabligi va boshqalar) va ta'lim ob'ektining yoshiga qarab farq qilishi mumkin. Axloqiy tarbiya vazifalarining birinchi guruhiga uning mexanizmini shakllantirish vazifalari kiradi: g'oyalar, axloqiy tuyg'ular, axloqiy odatlar va me'yorlar, xatti-harakatlar amaliyoti. Har bir komponent shakllanishning o'ziga xos xususiyatlariga ega, ammo shuni esda tutish kerakki, bu yagona mexanizm va shuning uchun bitta komponentni shakllantirishda boshqa tarkibiy qismlarga ta'sir qilish majburiydir. Ta'lim tarixiy xususiyatga ega bo'lib, uning mazmuni bir qator holatlar va sharoitlarga: jamiyat talabiga, iqtisodiy omillarga, fanning rivojlanish darajasiga, bilimdonlarning yosh imkoniyatlariga qarab o'zgaradi. Binobarin, jamiyat o’z taraqqiyotining har bir bosqichida yosh avlodni tarbiyalashning turli muammolarini hal qiladi, ya’ni u shaxsning turli axloqiy ideallariga ega bo’ladi. Demak, axloqiy tarbiyaning ikkinchi guruh vazifalari jamiyatning bugungi kunda talab qilinadigan o'ziga xos fazilatlarga ega bo'lgan odamlarga bo'lgan ehtiyojlarini aks ettiradi. Bolalarda kattalar va tengdoshlar bilan munosabatlarda yangi xususiyatlar paydo bo'ladi. Bolalar kattalar bilan mazmunli muloqotga faol qiziqish bildiradilar. Voyaga etgan odamning obro'si, uning qadr-qimmati xulq-atvorda jiddiy rol o'ynashda davom etmoqda. Mustaqillik va xulq-atvorni anglashning o'sishi o'rganilgan axloqiy me'yorlar bo'yicha harakatlarda rahbarlik qilish qobiliyatini rivojlantirishga olib keladi. Kattaroq maktabgacha yoshdagi bolaning harakatlarini belgilay boshlaydigan ichki "axloqiy hokimiyatlar" paydo bo'ladi.Bolalar o'z tengdoshlari bilan turli xil faoliyatda faol muloqot qilish istagini namoyon etadilar, buning natijasida "bolalar jamiyati" shakllanadi. Bu jamoaviy munosabatlarni rivojlantirish uchun muayyan shart-sharoitlarni yaratadi.
A.S.ning axloqiy ong va xulq-atvor tarbiyasining birligi. Makarenko bolalarni axloq nazariyasi bilan qurollantirish kerak, deb hisoblab, katta ahamiyat berdi. Shu bilan birga, u to'g'ri xulq-atvor odatini tarbiyalash ongni tarbiyalashdan ko'ra ancha qiyin ekanligini ta'kidladi. Axloqiy xulq-atvorni tarbiyalash - axloqiy xatti-harakatlar va axloqiy odatlarni shakllantirish. Harakat insonning atrofdagi voqelikka munosabatini tavsiflaydi. Axloqiy xatti-harakatlarni uyg'otish uchun tegishli sharoitlarni yaratish, o'quvchilar hayotini ma'lum bir tarzda tashkil etish kerak.
Axloqiy odat - axloqiy ishlarni bajarishga bo'lgan ehtiyoj. Odatlar yotoqxona qoidalariga, xulq-atvor madaniyatiga, tartib-intizomga asoslangan bo'lsa, oddiy bo'lishi mumkin va o'quvchida muayyan ahamiyatga ega bo'lgan faoliyatni amalga oshirishga ehtiyoj va tayyorlikni yuzaga keltirganda murakkab bo'lishi mumkin. Odatning muvaffaqiyatli shakllanishi uchun bolalarni harakatga undaydigan motivlar ularning ko'z o'ngida muhim bo'lishi, bolalar o'rtasida harakatlarni bajarishga munosabat hissiy jihatdan ijobiy bo'lishi va agar kerak bo'lsa, bolalar natijalarga erishish uchun ma'lum iroda harakatlarini ko'rsatishga qodir. 1.2. Kommunikativ aloqa va maktabgacha tarbiyachi va kattalar o'rtasidagi muloqotning xususiyatlari. Muloqot - bu ma'lumot almashish, shuningdek sheriklar tomonidan bir-birini idrok etish va tushunishdan iborat bo'lgan odamlar o'rtasidagi o'zaro munosabatlarning murakkab jarayoni. Muloqot sub'ektlari odamlardir. Asosan, muloqot har qanday tirik mavjudotga xosdir, lekin faqat inson darajasida muloqot jarayoni og'zaki va og'zaki bo'lmagan harakatlar bilan bog'langan ongli bo'ladi.
Axborotni uzatuvchi shaxs kommunikator, uni qabul qiluvchi shaxs esa qabul qiluvchi deb ataladi. Muloqotda bir qancha jihatlarni ajratish mumkin: mazmun, maqsad va vositalar. Keling, ularni batafsil ko'rib chiqaylik. Muloqotning maqsadi - "Jonot nima uchun aloqa aktiga kiradi?" Degan savolga javob beradi. Inson uchun bu maqsadlar juda xilma-xil bo'lishi mumkin, xususan: ijtimoiy, madaniy, ijodiy, kognitiv, estetik va boshqa ko'plab ehtiyojlarni qondirish vositalari. Aloqa vositalari - aloqa jarayonida bir mavjudotdan ikkinchisiga uzatiladigan axborotni kodlash, uzatish, qayta ishlash va dekodlash usullari. Axborotni kodlash uni uzatish usulidir. Odamlar o'rtasidagi ma'lumotlar hissiyotlar, nutq va boshqa belgilar tizimlari, yozuvlar, ma'lumotlarni yozib olish va saqlashning texnik vositalaridan foydalangan holda uzatilishi mumkin. Birinchidan, aloqa (muloqot) jarayoni bevosita muloqot, aloqa harakatidan iborat bo'lib, unda kommunikantlarning o'zlari ishtirok etadilar, muloqot qiladilar va oddiy holatda, ulardan kamida ikkitasi bo'lishi kerak. Ikkinchidan, kommunikant harakatni o'zi bajarishi kerak, biz buni aloqa deb ataymiz. Uchinchidan, har bir aniq kommunikativ aktda aloqa kanalini yanada aniqlab olish zarur. Telefonda gaplashganda, bunday kanal nutq va eshitish organlari; bu holda ular audio-verbal (eshitish-og'zaki) kanal haqida, oddiyroq - eshitish kanali haqida gapirishadi. Xatning shakli va mazmuni vizual (vizual-og'zaki) kanal orqali idrok qilinadi. Qo'l siqish - bu kinesiko-taktil (motor-taktil) kanali orqali do'stona salomlashish usuli. Agar biz kostyumdan, masalan, suhbatdoshimiz o'zbek ekanligini bilsak, uning millati haqidagi xabar bizga vizual-og'zaki (vizual) orqali emas, chunki hech kim hech narsa xabar bermagan. og'zaki (og'zaki). Muloqot tuzilishiga turli yo'llar bilan yondashish mumkin, ammo biz uni aloqada uchta o'zaro bog'liq jihatni ajratib ko'rsatish orqali tavsiflaymiz: kommunikativ, interaktiv va pertseptiv. Muloqotning kommunikativ tomoni (yoki so'zning tor ma'nosida muloqot) muloqot qiluvchi shaxslar o'rtasida ma'lumot almashishdan iborat. Interaktiv tomon muloqot qiluvchi shaxslar o'rtasidagi o'zaro ta'sirni (harakat almashish) tashkil etishdan iborat. Muloqotning pertseptual tomoni deganda muloqotdagi sheriklar tomonidan bir-birini idrok etish va bilish jarayoni va shu asosda o'zaro tushunishni o'rnatish tushuniladi. Ushbu atamalardan foydalanish shartli, ba'zan boshqalar ham qo'llaniladi: aloqada uchta funktsiya ajralib turadi - axborot-kommunikativ, tartibga soluvchi-kommunikativ, affektiv-kommunikativ. Keling, muloqotning ushbu uch jihatini batafsil ko'rib chiqaylik. Muloqotning interaktiv tomoni. Bu odamlarning o'zaro ta'siri, ularning birgalikdagi faoliyatini bevosita tashkil etish bilan bog'liq bo'lgan aloqa tarkibiy qismlarining o'ziga xos xususiyati. O'zaro ta'sirning ikki turi mavjud - hamkorlik va raqobat. Kooperativ o'zaro ta'sir ishtirokchilarning kuchlarini muvofiqlashtirishni anglatadi. Raqobat - uning eng yorqin shakllaridan biri konfliktdir. Muloqotning pertseptiv tomoni. Muloqotning pertseptual tomoni odamlarning bir-birini idrok etishi va tushunishi jarayonidir. Muloqotning kommunikativ tomoni. Muloqot jarayonida nafaqat axborot harakati, balki ikki shaxs - aloqa sub'ektlari o'rtasida kodlangan ma'lumotlarning o'zaro uzatilishi sodir bo'ladi. Shuning uchun ma'lumotlar almashinuvi mavjud. Lekin, shu bilan birga, odamlar shunchaki ma'no almashadilar, ular bir vaqtning o'zida umumiy ma'noni rivojlantirishga intiladi. Va bu faqat ma'lumot nafaqat qabul qilingan, balki tushunilgan taqdirdagina mumkin. Kommunikativ o'zaro ta'sir faqat ma'lumotni jo'natuvchi (kommunikator) va uni qabul qiluvchi shaxs (qabul qiluvchi) axborotni kodlash va dekodlashning o'xshash tizimiga ega bo'lganda mumkin bo'ladi, ya'ni. "Hamma bir tilda gaplashishi kerak". Muloqotning barcha uch jihati bir-biri bilan chambarchas bog'langan, bir-birini organik ravishda to'ldiradi va bir butun sifatida muloqot jarayonini tashkil qiladi. Insoniy muloqot sharoitida aloqa to'siqlari paydo bo'lishi mumkin. Ular ijtimoiy yoki psixologik xususiyatga ega. O'z-o'zidan, kommunikatordan keladigan ma'lumotlar rag'batlantiruvchi (buyruq, maslahat, so'rov - ba'zi harakatlarni rag'batlantirish uchun mo'ljallangan) va aniqlovchi (xabar - turli ta'lim tizimlarida sodir bo'ladi) bo'lishi mumkin. Uzatish uchun har qanday ma'lumot to'g'ri kodlangan bo'lishi kerak, ya'ni. faqat ishora tizimlaridan foydalanish orqali mumkin. Muloqotning eng oddiy bo'linishi turli xil belgilar tizimlaridan foydalangan holda og'zaki va og'zaki bo'lmaganlarga bo'linadi. Og'zaki muloqotda inson nutqi belgi tizimi sifatida ishlatiladi. Nutq eng universal aloqa vositasidir, chunki ma'lumot nutq orqali uzatilganda, xabarning ma'nosi eng kam yo'qoladi. Og'zaki muloqotning psixologik tarkibiy qismlarini - "gapirish" va "tinglash" ni belgilash mumkin. “So‘zlovchi” avval xabar haqida ma’lum bir fikrga ega bo‘ladi, so‘ngra uni belgilar tizimida gavdalantiradi. "Tinglovchi" uchun qabul qilingan xabarning ma'nosi dekodlash bilan bir vaqtda ochiladi.
Og'zaki bo'lmagan aloqa vositalarining to'rtta guruhi mavjud:
1) Ekstra- va paralingvistik (muloqotga ma'lum bir semantik rang beradigan turli xil yaqin qo'shimchalar - nutq turi, intonatsiya, pauzalar, kulish, yo'tal va boshqalar).
2) Optik - kinetik (odam uzoqdan "o'qiydi" - imo-ishoralar, yuz ifodalari, pantomima) Imo-ishora - bu qo'llar yoki qo'llarning harakati, ular bajaradigan funktsiyalarga qarab tasniflanadi:
Kommunikativ (nutqni almashtirish) Ta'riflovchi (ularning ma'nosi faqat so'zlar bilan aniq) Odamlarga, shaxsning holatiga munosabat bildiruvchi imo-ishoralar. Mimikriya - bu yuz mushaklarining harakati. Pantomima - bu imo-ishoralar, yuz ifodalari va tananing kosmosdagi holati.
3) Proksemika (kommunikativ jarayonning makon va vaqtini tashkil etish). Psixologiyada aloqaning to'rtta masofasi mavjud:
U, qoida tariqasida, yaqin ishonchli munosabatlar bilan bog'langan odamlar tomonidan qo'llaniladi. Ma'lumot sokin va sokin ovozda uzatiladi. Ko'p narsa imo-ishoralar, qarashlar, yuz ifodalari orqali etkaziladi. Shaxslararo (0,5 dan 1,2 metrgacha). U do'stlar o'rtasidagi muloqot uchun ishlatiladi. Rasmiy biznes yoki ijtimoiy (1,2 dan 3,7 metrgacha). U biznes aloqasi uchun ishlatiladi va sheriklar orasidagi masofa qanchalik katta bo'lsa, ularning munosabatlari shunchalik rasmiyroq bo'ladi. Umumiy (3,7 metrdan ortiq). Tomoshabinlar oldida nutq so'zlash bilan tavsiflanadi. Bunday muloqotda odam nutqni, iboralarning to'g'ri tuzilishini kuzatishi kerak.
4) Vizual aloqa. Vizual yoki ko'z bilan aloqa qilish. Aniqlanishicha, muloqot qiluvchilar odatda bir-birlarining ko'zlariga 10 soniyadan ko'p bo'lmagan vaqt davomida qarashadi.
Muloqot inson hayotida bir qator funktsiyalarni bajaradi:
1. Muloqotning ijtimoiy funktsiyalari: birgalikdagi faoliyatni tashkil etish; xulq-atvor va faoliyatni boshqarish; boshqaruv.
2. Muloqotning psixologik funktsiyalari: shaxsning psixologik qulayligini ta'minlash funktsiyasi; aloqaga bo'lgan ehtiyojni qondirish; o'z-o'zini tekshirish funktsiyasi. Muloqot o'zaro ta'sir sifatida odamlarning bir-biri bilan aloqa o'rnatishini, qo'shma faoliyat, hamkorlikni yo'lga qo'yish uchun ma'lum ma'lumotlarni almashishini nazarda tutadi.
Muloqot o'zaro ta'sir sifatida muammosiz sodir bo'lishi uchun u quyidagi bosqichlardan iborat bo'lishi kerak:
1. Kontakt (tanish) o'rnatish. Bu boshqa odamni tushunishni, o'zini boshqa odamga ko'rsatishni o'z ichiga oladi.
2. Muloqot vaziyatida orientatsiya, nima bo'layotganini tushunish, pauza o'tkazish.
3. Qiziqish muammosini muhokama qilish.
4. Muammoni hal qilish. 5. Kontaktni yakunlash (undan chiqish). Kattalar bilan muloqot bolalikning barcha bosqichlarida bola uchun alohida ahamiyatga ega. Ammo bu, ayniqsa, hayotning birinchi etti yilida, o'sib borayotgan shaxsning shaxsiyati va faoliyatining barcha asoslari yaratilganda juda muhimdir. Va bola qanchalik kichik bo'lsa, u uchun kattalar bilan muloqot shunchalik muhimroqdir.
Albatta, “kattalar” mavhum tushuncha emas. Voyaga etgan odam har doim o'ziga xos shaxs - ona, dad, o'qituvchi, hamshira. Ba'zilar bola bilan aloqa o'rnatish, uni tushunish va uning yaxshi fazilatlarini shakllantirishga harakat qilish ota-onaning vazifasi deb o'ylaydi; faqat ona yoki ota o'z chaqalog'ini chinakam tushunishi, unga iliqlik va mehr berishi mumkin. Ammo bu unday emas. Oiladagi noto'g'ri vaziyat tufayli bolalar bog'chasi o'qituvchisi bola uchun eng muhim va sevimli kattaga aylangan holatlar tez-tez uchraydi. Aynan u bolaning muloqotga bo'lgan ehtiyojini qondirdi va unga ota-onasi bera olmaydigan narsalarni berdi. Yaxshi oilalarda o'sayotgan bolalar uchun esa tarbiyachining munosabati va u bilan muloqot qilish tabiati ularning rivojlanishi va kayfiyatiga sezilarli darajada ta'sir qiladi. Binobarin, pedagog o`z vazifalarini rasmiy ravishda bajarish bilan cheklanib qolmasligi kerak. U bolalarga diqqat bilan qarashi, ularni tushunishga harakat qilishi va, albatta, ular bilan muloqot qilishi kerak.
Maktabgacha tarbiyachi va kattalar o'rtasidagi muloqot muammosi ikki jihatga ega. Birinchi jihat - maktabgacha yoshdagi bolalik davrida muloqotning o'zi rivojlanishi. O'qituvchi muloqotning qanday rivojlanishini, turli yoshdagi bolalar uchun qanday turlar va shakllar xosligini, muloqotning rivojlanish darajasini qanday aniqlash va yuzaga kelishi mumkin bo'lgan kamchiliklarni qoplashni bilishi kerak. Ikkinchi jihat - muloqotning bolaning shaxsiyatining rivojlanishiga ta'siri. Bolalar bilan ishlashda, muloqot orqali bolalar harakatlarining motivlari va ma'nolarini, ongi va o'zini o'zi anglash, tashabbuskorlik va o'zboshimchalik va boshqalarni qanday rivojlantirish mumkinligini tasavvur qilish muhimdir. Vaqt o'tishi bilan maktabgacha yoshdagi bolalarning e'tibori atrofdagi odamlar orasida sodir bo'layotgan voqealarga tobora ko'proq jalb qilinmoqda. Insoniy munosabatlar, xulq-atvor normalari, shaxslarning fazilatlari bolani hayvonlarning hayoti yoki tabiat hodisalaridan ham ko'proq qiziqtira boshlaydi. Nima mumkin va nima mumkin emas, kim yaxshi va kim yomon, nima yaxshi va nima yomon - bu va boshqa shunga o'xshash savollar o'rta va katta maktabgacha yoshdagi bolalarga tegishli. Va bu erda faqat kattalar javob berishi mumkin. Albatta, o'qituvchi bolalarga o'zini qanday tutish kerakligini, nima mumkin va nima bo'lmasligini doimo aytib berishdan oldin, lekin kichik bolalar faqat kattalarning talablariga bo'ysunishgan (yoki bo'ysunmaganlar). Endi olti-etti yoshda o'zini tutish qoidalari, insoniy munosabatlar, fazilatlar va xatti-harakatlar bolalarning o'zlarini qiziqtiradi. Ular uchun kattalar talablarini tushunish, o'z haqlarida o'zini namoyon qilish muhimdir. Shu sababli, katta maktabgacha yoshdagi bolalar kattalar bilan kognitiv mavzularda emas, balki odamlarning hayoti bilan bog'liq shaxsiy mavzularda suhbatlashishni afzal ko'radilar. Shunday qilib, maktabgacha yoshdagi eng murakkab va eng yuqori - aloqaning ekstrasituatsion-shaxsiy shakli paydo bo'ladi. Voyaga etgan odam bolalar uchun yangi bilim manbai, bolalar uning hurmati va e'tirofiga muhtoj. Ammo bolaning ma'lum fazilatlari va harakatlarini (o'zining ham, boshqa bolalari ham) baholash juda muhim bo'lib qoladi va uning muayyan hodisalarga munosabati kattalarning munosabati bilan mos kelishi muhimdir. Qarashlar va baholashlarning umumiyligi bola uchun ularning to'g'riligining ko'rsatkichidir. Kattaroq maktabgacha yoshdagi bolaning yaxshi bo'lishi, hamma narsani to'g'ri bajarishi juda muhimdir: o'zini to'g'ri tutish, tengdoshlarining xatti-harakatlari va fazilatlarini to'g'ri baholash, kattalar va tengdoshlar bilan munosabatlarini to'g'ri qurish. Bu istak, albatta, tarbiyachi tomonidan qo'llab-quvvatlanishi kerak. Buning uchun siz bolalar bilan ularning harakatlari va ular o'rtasidagi munosabatlar haqida tez-tez gaplashishingiz, ularning harakatlarini baholashingiz kerak. Keksa maktabgacha yoshdagi bolalar allaqachon aniq ko'nikmalarni emas, balki ularning axloqiy fazilatlarini va umuman shaxsiyatini baholashga ko'proq e'tibor berishadi. Agar bola kattalar unga yaxshi munosabatda bo'lishiga va uning shaxsiyatini hurmat qilishiga ishonch hosil qilsa, u o'zining shaxsiy harakatlari yoki ko'nikmalariga oid sharhlarga xotirjam, ishbilarmonlik bilan munosabatda bo'lishi mumkin. Endi uning rasmiga salbiy baho berish bolani unchalik xafa qilmaydi. Asosiysi, u odatda yaxshi, shuning uchun kattalar o'z fikrlarini tushunadi va baham ko'radi. O'zaro tushunish zarurati muloqotning shaxsiy shaklining o'ziga xos xususiyatidir. Agar kattalar bolaga tez-tez ochko'z, dangasa, qo'rqoq ekanligini aytsa, bu juda xafa bo'lishi va xafa qilishi mumkin, ammo hech qanday holatda salbiy xarakter xususiyatlarini tuzatishga olib kelmaydi.
Voyaga etgan odamning shaxsiyati maktabgacha yoshdagi bolada chaqaloqqa qaraganda butunlay boshqacha ko'rinadi. Katta sherik endi u uchun mavhum e'tibor va xayrixohlik manbai emas, balki ma'lum fazilatlarga (oilaviy ahvol, yosh, kasb) ega bo'lgan aniq shaxsdir. Bu fazilatlarning barchasi bola uchun juda muhimdir. Uning uchun kattalar "nima yaxshi va nima yomon" ni biladigan malakali sudya va namunadir. Bola shaxsini rivojlantirish uchun ekstrasituatsion-shaxsiy muloqot muhim ahamiyatga ega. Birinchidan, u xulq-atvor normalari va qoidalarini ongli ravishda o'rganadi va o'z harakatlarida va ishlarida ularga ongli ravishda amal qilishni boshlaydi. Ikkinchidan, shaxsiy muloqot orqali bolalar o'zlarini tashqi tomondan ko'rishni o'rganadilar, bu ularning xatti-harakatlarini ongli ravishda nazorat qilishning zaruriy shartidir. Uchinchidan, shaxsiy muloqotda bolalar turli kattalar - tarbiyachi, shifokor, o'qituvchi rollarini farqlashni o'rganadilar va shunga muvofiq ular bilan muloqot qilishda o'z munosabatlarini turli yo'llar bilan quradilar.