Axborottizimlari

1. 
   2.Axborottizimlarihaqidatushuncha.
   

Reja:

1. 
   Axborottizimlari
   
2. 
   Axborottizimlariningturlari
   
3. 
   Axborotta’minoti
   
4. 
   Dasturiyta’minot
   
5. 
   Тexnikta’minot
   

Тayanchso’zvaiboralar:axborottizimi, boshqaruvtizimi ,boshqaruvob'ekti,avtomatlashtirilgan, avtomatik, teskarialoqa, , dasturiymaxsulotlar, bazaviydasturiyvositalar, avtomatlashtirish, boshqaruvtizimlari, axborottizimi, elementlar (ob'ektlar), tarmoq, tizim, boshqaruvapparati, eksperttizimlari, zamonaviytelekommunikatsiyavositalari, texnologikjarayonlar.

Axborottizimitushunchasinikiritishdanoldintizim (sistema) degandanimanitushunishimiznianiqlabolaylik.Tizim (sistema) deganda, yagonamaqsadyulidabirvaqtningo’zidaxamyaxlit, xamo’zarobog’langantarzdafaoliyatko’rsatuvchielementlar (ob'ektlar) majmuasitushuniladi.Demak, harqandaytizimbiror-biranikmaqsadyulidaxizmatqiladi.Masalan, sizgama'lumbo’lganshahartelefontarmoqlaritizimi, insondagiyurag’ kon-tomirtizimi, asabtizimivaboshqalarsun'iyyaratilganvatabiiytizimlargamisolbo’laoladi. Ularningharbiritizimgaqo’yiladiganbarchashartlargajavobberadi, ya'ni, harbirio’zigaxosyagonamaqsadyulidafaoliyatko’rsatadivatizimnitashkiletuvchielementlardaniborat.

Quyidagijadvaldaelementlarivaasosiymaqsadiko’rsatilganxoldatizimlargayanabirnechtamisollarkeltirilgan.

	Tizim turlari	Tizimningelemetlari	Tizimningasosiymaqsadi
1	Korxona	Odamlar,qurilmalar, materiallar,binovah.k.	Mahsulotishlabchiqarish
2	Kompyuter	Elektronvaelektromexanikqurilmalar	Mahsulotlarniqaytaishlash
3	Telekom munikatsin tizim	Kommunikatsiyavositalari, elementlar,aloqakanallari, qurilmalar	Aloqakanallarinio’zarobog’lashvama’lumotalmashinuvinita’minlash
4	Axborottizimi	Kompyuter, kompyutertarmoqlari,odamlar, axborot,dasturiyta’minotvaboshqalar	Axborotlarniavtomatlashtirilganholdaqaytaishlash

Informatikada «tizim» tushunchasiko’proktexnikvositalar, asosan, kompyuterlarvamurakkabob'ektlarniboshqarishganisbatanishlatiladi. «Tizim» tushunchasiga «axborot» so’zining qo’shilishi uning belgilangan funktsiyasini va yaratilish maqsadini anik aks ettiradi.

Axborot tizimi — belgilangan maqsadga erishish yulida axborotni yig’ish, saqlash, qayta ishlash va uzatish uchun qo’llaniladigan usullar, vositalar va shaxslarning o’zaro bog’langan majmuasidir.
Axborot tizimlari jamiyat paydo bo’lgan paytdan boshlab mavjud bo’lgan, chunki rivojlanishining turli bosqichida jamiyat uz boshqaruvi uchun tizimlashtirilgan, oldindan tayyorlangan axborotni talab etgan. Bu, ayniqsa, ishlab chiqarish jarayonlari — moddiy va nomoddiy ne'matlarni ishlab chiqarish bilan bog’liq jarayonlarga tegishlidir. Chunki ular jamiyat rivoji uchun xayotiy muhim axamiyatga ega. Aynan ishlab chiqarish jarayonlari tezkor takomillashadi. Ularning rivojlanib borishi bilan boshqarish xam murakkablashadiki, o’z navbatida, u axborot tizimlarini takomillashtirish va rivojlantirishni rag’batlantiradi. Shu sababli, avvalo, boshqaruv tizimi nima ekanligini bilib olaylik.
Kibernetik yondashuvga muvofiq boshqaruv tizimi boshqaruv ob'ekti (masalan, korxonalar, tashkilotlar va xokazo) va boshqaruv sub'ekti, boshqaruv apparati yig’indisini o’zida namoyon etadi. Boshqaruv apparati deganda maqsadlarni shakllantiruvchi, rejalarni ishlab chiquvchi, qabo`l kilingan qarorlarga talablarni moslashtiruvchi, shuningdek, ularning bajarilishini nazorat qiluvchi xodimlar tushuniladi. Boshqaruv ob'ekti vazifasiga esa boshqaruv apparati ishlab chiqqan rejalarni bajarish kiradi, ya'ni boshqaruv tizimining o’zi aynan mana shu ishlarni amalga oshirish uchun to’zilgandir.
Boshqaruvtiziminingikkalakomponentito’g’ri (T) vaaks (A) aloqalarbilanbog’langan. TuKrialoqaboshqaruvapparatidanboshqaruvob'ektigayunaltiriladiganaxborotoqimidaifodalanadi. Aksaloqateskariyunalishdayuboriluvchiqabo`lkilinganqarorlarningbajarilishihaqidagixisobotaxborotioqimidauzaksinitopadi.
Axborotoqimlari (T va A), qaytaishlashvositalari, ma'lumotlarniuzatishvasaqlash, shuningdek, ma'lumotlarniqaytaishlashbo’yichaoperatsiyalarnibajaruvchiboshqaruvapparatixodimlariningo’zaroaloqasiob'ektningaxborottiziminitashkiletadi.
Axborottizimlarinafakataxborotniqaytaishlashvasaqlash, yozuv-chizuvishlariniavtomatlashtirish, balkiqarorlarniqabo`lqilish (sun'iyintellektusullari, eksperttizimlarivaxokazolar), zamonaviytelekommunikatsiyavositalari (elektronpochta, telekonferentsiyalar), yalpivalokalxisoblashtarmoqlarivaboshqaruvningyangiuslublaridanfoydalanishxisobigaboshqaruvob'ektifaoliyatisamaradorliginioshiradivashumaqsaddakengqo’llaniladi.
Tashkiliyboshqaruvdaaxborottizimlari — shaxslarfunk­tsiyalariniavtomatlashtirishuchunmo’ljallangan.Bu sinf­gaxamsanoat (korxonalar), xamnosanoatob'ektlari (bank, birja, suKo’rtakompaniyalari, mexmonxonalarvaxokazolar) vaayrimofislar (ofistizimlari)niboshqarishningaxborottizimlarikiradi.
Texnologikjarayonlarniboshqarishdaaxborottizimiturlitexnologikjarayonlarniavtomatlashtirishuchunmo’ljallangan (moslashuvchanishlabchiqarishjarayonlari, metallurgiya, energetikavaxokazolar).
Dastlabkiaxborottizimlari 50-yillarda paydobo`ldi. Bu yillardaularmaoshxisob-kitoblariniqaytaishlashuchunmo’ljallanganbo’lib, elektromexanikbuxgalterlikxisoblashmashinalaridaamalgaoshirilgan. Bu kog’ozxujjatlarnitayyorlashdamexnatvavaqtnibirqadarkiskartirishgaolibkelgan.
60-yillarda axborottizimlarigamunosabatbutunlayo’zgardi.Bu tizimlardanolinganaxborotdavriyxisobotuchunko’pginaparametrlarbo’yichaqo’llanaboshlandi.Buninguchuntashkilotlargako’pginafunktsiyalargaegabo’lgan EHM lartalabetilaboshlandi.
70—80-yillarda axborottizimlariqarorlarniqo’llab-quvvatlovchivatezlashtiruvchijarayongaegabo’lgannazoratboshqaruvivositalarisifatidakengfoydalanilaboshlandi.
80-yillar oxiridanboshlab, axborottizimlaridanfoydalanishkontseptsiyasiyanadao’zgaribbormokda.Ularaxborotningstrategikmanbaibo’libqolmoqdavaistalgansoxadatashkiletishningbarchadarajalaridafoydalanilmokda. Bu davrningaxborottizimlariaxborotnio’zvaqtidaberib, tashkilotfaoliyatidamuvaffakiyatgaerishishgayordambermoqda.
Istalganvazifalardagiaxborottizimiishinita'minlovchijarayonlarniumumiyxoldaquyidagichatasavvuretishmumkin:

• 
  tashkiyokiichkimanbalardanaxborotnikiritish;
  
• 
  kiritilganaxborotniqaytaishlashvauniqulayko’rinishdatakdimetish;
  
• 
  iste'molchigaaxborotniuzatish
  
• 
  teskarialoqa, ya'nikiritilayotganaxborotnituzatishuchunfoydalanuvchilartomonidanqaytaishlanganaxborotbilanta'minlash.