Axborotlashgan jamiyat haqida tushuncha Reja

Axborotlashgan jamiyat haqida tushuncha

 Reja:

1. 
   Avtomatlashtirish texnika vositalari
   
2. 
   Avtomatlashtirilgan tizim: qulay va foydali
   
3. 
   Axborotlashgan jamiyat. Axborotlashtirish. Axborot soҳasidagi keskin o’zgarishlar
   

AVTOMATLASHTIRISH TEXNI-KA VOSITALARI – turli jarayonlarni avtomatlashtirishga imkon beruvchi asbob va qurilmalar. Vazifasi: a) texnologiya jarayonidagi parametrlarning o‘zgarishi haqida nazorat signallarini qabul qilish, b) axborotni uzatish, v) axborotni o‘zgartirish va saqlash, uni dasturdagi axborot bilan taqqoslash va buyruq axborotini tuzish (axborotni ishlab chiqish), g) buyruq axborotini tex-nologik jarayonga tatbiq qilish. Nazorat axborotni qabul qilish vositalari (as-boblar, qurilmalar, datchiklar) nazorat qilinuvchi parametr ta’sirini sezuvchi va shu parametrni mexaniq issiqlik, op-tik va elektr parametrlarga aylantirib beruvchi organlardan iborat. Axborotni uzatish vositalari – aloqa liniyalari. Datchiklardan chikadigan signallar aloqa liniyalari orqali uzatiladi. Sig-nallarni uzoq masofaga uzatish uchun datchikdan chiqadigan signallar maxsus o‘zgartirgichlar yordamida uzatishga mos shaklga keltiriladi. Axborotni ishlab chiqish vositalari – registratorlar (qayd qilgichlar), signalni o‘zgartiruvchi qurilmalar, hisoblash jihozlari va mashinalari, boshqarish va taqsimlash qurilmalari, kommutatsiya (o‘zgartirish) uskunalari. Buyruq (komanda) axborotini uzatish vositalari, asosan, nazorat ax-borotni uzatish vositalariga o‘xshaydi. Axborotni texnologiya jarayoniga tatbiq etuvchi qurilmalar – buyruq signalini kuchaytiruvchi, uni ijro etuvchi elementlar va rostlovchi organlardan iborat.

O‘zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining 2015-yil 2-noyabrda qabul qilingan “Elektr energiyasi va tabiiy gaz iste’molini hisobga olish tizimini takomillashtirish to‘g‘risida”gi qarori elektr energiyasi va tabiiy gaz iste’molini hisobga olishning avtomatlashtirilgan tizimini joriy etishda muhim ahamiyat kasb etmoqda.

Mazkur qarorga muvofiq 2018-yilning 1-yanvaridan boshlab elektr energiyasi va tabiiy gaz iste’molini hisobga olish va nazorat qilishning avtomatlashtirilgan tizimiga mos bo‘lgan zamonaviy elektron hisobga olish priborlari bilan jihozlanmagan xo‘jalik yurituvchi subyektlarga elektr energiyasi va tabiiy gaz yetkazib berish to‘xtatiladi. Zamonaviy elektron hisobga olish uskunalari bilan jihozlash ularning o‘z mablag‘lari hisobidan amalga oshiriladi.

Ushbu qaror asosida «O‘zbekenergo» va «O‘ztransgaz» aksiyadorlik jamiyatlari elektr energiyasi va tabiiy gaz iste’molini hisobga olishning avtomatlashtirilgan tizimini joriy etishga doir loyihalarni bosqichma-bosqich amalga oshirmoqda. «O‘zbekenergo» aksiyadorlik jamiyati tomonidan tatbiq etilayotgan “Elektr energiyasi iste’molini hisobga olish va nazorat qilishning avtomatlashtirilgan tizimini joriy etish” investitsion loyihasi shulardan biri.

Loyihadan ko‘zlangan maqsad tarmoqqa ulangan barcha iste’molchilar tomonidan sarflangan elektr energiyasi bo‘yicha ma’lumotlarni avtomatik tarzda yig‘ish, hisob-kitob markazlariga o‘z vaqtida uzatish imkoniyatini yaratishdan iborat. Bunda iste’mol qilingan elektr energiyasi bo‘yicha ma’lumotlar yig‘ishda iste’molchilarning hisob sxemasiga noqonuniy aralashuvga chek qo‘yiladi.

Elektr energiyasi iste’molini hisobga olish va nazorat qilishning avtomatlashtirilgan tizimi orqali talabni boshqarish elektr ta’minoti grafiklarini bir maromda bajarish va ishonchliligini oshirishda muhim ahamiyat kasb etadi. Bu jarayonga xorijiy investitsiyalar keng jalb etilmoqda. 2013-2020-yillarda Islom taraqqiyot banki kreditlari hisobidan Qoraqalpog‘iston Respublikasi, Navoiy va Xorazm viloyatlarida, Osiyo taraqqiyot banki tomonidan Samarqand, Buxoro va Jizzax viloyatlarida, Jahon banki kreditlari hisobidan Toshkent shahri, Toshkent va Sirdaryo viloyatlarida qator loyihalar ishga tushiriladi.

Bugungi kunda Osiyo taraqqiyot banki bilan hamkorlikda 2016-2020-yillarga mo‘ljallangan, Andijon, Namangan, Farg‘ona, Qashqadaryo va Surxondaryoda elektr energiyasi iste’molini hisobga olish tizimini takomillashtiruvchi, qiymati 491 million dollarlik loyihani amalga oshirishga hozirlik ko‘rilmoqda. Loyiha doirasida joylarda 2,6 million dona takomillashtirilgan hisoblagichlar o‘rnatiladi.



Maqsadimiz elektr energiyasidan foydalanishni takomillashtirish va iste’molchilarning to‘lov intizomiga rioya etishini ta’minlashdir, – deydi “O‘zbekenergo” aksiyadorlik jamiyati “Energosotish” filiali direktori o‘rinbosari Zafar Karimov. – Zamonaviy elektron hisoblash uskunalari o‘rnatish orqali elektr energiyasi hisobini yuritish yaxshilanadi. Masalan, ko‘pgina tashkilotlarda kechasi elektr energiyasiga ehtiyoj yo‘q. Yangi tizim ishga tushgach, elektr energiyasi qaysi vaqtda va qancha ishlatilishi haqida aniq ma’lumotlar bazasi yaratiladi. Bu kunduzi va tunda foydalanuvchi iste’molchilar uchun alohida tariflarni ishlab chiqishda ko‘l keladi.

Xonadonlarda qo‘sha-qo‘sha elektr jihozlar ishlab turgani elektr nimstansiyalarining haddan ortiq zo‘riqishiga, oqibatda ishdan chiqishiga olib kelmoqda. Endi bularning bari tartibga solinadi. Xo‘sh, bu qanday amalga oshiriladi?

Hisoblagichlar takomillashgan, ya’ni “aqlli” bo‘ladi. Unda xonadon yoki korxonaga qancha miqdorda elektr yetkazib berilayotgani aniq aks etib turadi. Buni abonentning o‘zi ham internet orqali kuzatishi mumkin. Bunda abonent mobil telefonini “Elektrhisob” dasturiga biriktirib, “O‘zbekenergo” sayti orqali shaxsiy kabinetga kirish, o‘z hisobini va to‘lovlari monitoringini olib borish, so‘rovlar yuborish hamda mobil telefon raqamiga to‘lovlar va qarzdorlik bo‘yicha qisqa xabarlarni qabul qilishi mumkin. Bunda to‘lovlar, hisoblagich ko‘rsatkichlari, hisob-kitob tarixi, hisoblar to‘g‘risida ma’lumotlarni real vaqt rejimida ko‘rishi va plombalash, elektr hisoblagichni almashtirishga ariza berishi mumkin.

Ushbu tizimni joriy etishda iste’molchilarning elektr energiyasi iste’molini aniqlash, hisob-kitoblarning amalga oshirilishini to‘liq avtomatlashtirish asosiy maqsad qilib belgilangan. Iste’molchilarni tarmoqdan distansion tarzda uzib qo‘yish imkoniyatiga ega bo‘lgan holda ularga elektr energiyasi oldindan to‘lov asosida yetkazib beriladi.

Ayni vaqtda «O‘zbekenergo» aksiyadorlik jamiyatida to‘lovlarni online rejimida qabul qilish joriy etilgan. Bu bilan hisobraqami, ism-familiyasi, yashash manzili, oxirgi to‘lov, qarzdorlik haqidagi ma’lumotlar orqali iste’molchining hisobraqamiga to‘lovlar kelib tushishi ta’minlanmoqda. Bu iste’molchini elektr energiyasi yetkazib beruvchi tashkilotga borishdan, ma’lumot olish uchun navbatda turishdan, ortiqcha ovoragarchilikdan xalos etadi. Elektr energiyasi uchun avvaldan amalga oshirilgan to‘lov miqdori to‘g‘risida SMS xabar orqali iste’molchining mobil telefoniga 3 kun avval ogohlantirish yuboriladi.

Xalqimizda «Qars ikki qo‘ldan» degan ibora bor. Uyimizda elektr energiyasi va tabiiy gazning uzluksiz bo‘lishi uchun undan tejab-tergab foydalansak, xizmatlar uchun to‘lovlarni o‘z vaqtida amalga oshirsak, sohaning yanada rivoj topishiga o‘z hissamizni qo‘shgan bo‘lamiz.

Zamonaviy jamiyatda insonning ishlab chiqarish faoliyati umumlashgan ishlab chiqarish (UICh) doirasida kechmokda. UICh bir-biri bilan uzviy bog’liq fizik(moddiy) xamda axboriy-mantikiy qismlardan iborat. Ishlab chiqarishning axboriy-mantikiy qismiga kuch bergan mamlakatlar yukori ish unumdorligi va zamonaviy, xaridorgir maxsulotlar ishlab chiqarishga erishganliklari ma'lum. Axboriy-mantiqiy ishlab chiqarish (AMICh)ning resurslari asosini axborot, mexnat vositalarini esa xisoblash texnikasi, uning dasturiy ta'minoti, axborot texnologiyalari va boshqalar tashkil qiladi. Mexnat vositalari xamda aqliy mexnatni sarf qiluvchi, tajriba va bilimga ega insonlar AMIChning ishlab chiqarish kuchlarini tashkil qiladi. AMIChning maxsuloti abstrag’t ob'ekt (axborot, model) iste'mol predmeti sifatida namoyon bo’lmoqda.

Ishlab chiqarish doirasidagi XX asrda yuz bergan o’zgarishlar AMIChning paydo bo’lishi va uning axamiyatining oshib borishi bilan bog’liqdir. Binobarin, UIChning umuman unumdorligining oshishi avtomatlashtirish, shu jumladan, AMIChni avtomatlashtirish bilan bog’liq deb karalishi zarur. Shu bois mexnat unumdorligi ko’p jixatdan informatikaga bogliqdir.

Hisoblash texnikasi va aloqa vositalarining keng rivojlanishi axborotni ilgari hayolga xam keltirib bo’lmaydigan xajm va tezkorlikda yig’ish, saqlash, qayta ishlash va uzatish, ya'ni avtomatlashtirilgan xolda ishlov berish imkoniyatini yaratib berdi. Axborot texnologiyalari tufayli insonning faoliyati, uning kundalik mulokot soxasi dunyo sivilizatsiyasi ishlab chiqqan tajriba, bilimlar va ma'naviy kadriyatlarni jalb etish xisobiga chindan xam bexad kengaymokda. Bu esa uz navbatida jamiyatning yukori darajada axborotlashgan bo’lishini talab etadi.

Axborotlashgan jamiyat haqida olimlar turlicha fikr yuritadilar. Masalan, yapon olimlarining xisoblashicha, axborotlashgan jamiyatda kompyuterlashtirish jarayoni odamlarga ishonchli axborot manbaidan foydalanish, ishlab chiqarish va ijtimoiy soxalarda axborotni qayta ishlashni avtomatlashtirishning yukori darajasini ta'minlashga imkon beradi. Jamiyatni rivojlantirishda esa xarag’atlantiruvchi kuch moddiy maxsulot emas, balki axborot ishlab chiqarish bo’lmog’i lozim.

Axborotlashgan jamiyatda nafaqat ishlab chiqarish, balki butun turmush tarzi, qadriyatlar tizimi xam o’zgaradi. Barcha xarag’atlar tovarlarni ishlab chiqarish va iste'mol etishga yunaltirilgan sanoat jamiyatiga nisbatan axborotlashgan jamiyatda intellekt, bilimlar ishlab chiqariladi va iste'mol etiladiki, bu xol aqliy mexnat ulushining oshishiga olib keladi. Insondan ijodiyotga qobiliyat talab etiladi, bilimlarga extiyoj oshadi.

Axborotlashgan jamiyatning moddiy va texnologik negizini kompyuter texnikasi va kompyuter tarmoqlari, axborot texnologiyalari, telekommunikatsiya aloqalari asosidagi turli xil tizimlar tashkil etadi.

A xborotlashgan jamiyat — jamiyatning ko’pchilik a'zolari axborot, ayniqsa, uning oliy shakli bulmish bilimlarni ishlab chiqarish, saqlash, qayta ishlash va amalga oshirish bilan band bo’lgan jamiyatdir.

Axborotlashgan jamiyatga o’tishda kompyuter va telekommunikatsiya axborot texnologiyalari negizida yangi axborotni qayta ishlash sanoati yuzaga keladi.

Hozirgi paytda shu narsa ravshan bo’lib qolmoqdaki, u yoki bu mamlakat XXI asrda munosib urin egallashi va boshqa mamlakatlar bilan iqtisodiy musobakada teng katnashishi uchun o’z iqtisodiy tuzilishi, ustuvorliklari, boyliklari, institutlarini qayta ko’rishi va sanoatini axborot tizimlari talablariga moslashtirishi lozim.

Bizning Respublikamiz xam mustakillik tufayli axborotlashgan jamiyat tomon kirib bormokda. Bu masala Prezidentimiz va xukumatimizning diqqat markazida birinchi masalalar qatorida turibdi.

Тayanch so’z va iboralar: zamonaviy jamiyat, axboriy-mantikiy qism, (AMICh)ning resurslari, axborot, mexnat vositalari, xisoblash texnikasi, dasturiy ta'minoti, axborot texnologiyalari, axborotlashgan jamiyat, ijtimoiy soxalar, extiyoj.