Axborotlarning kompyuterda tasvirlanishi

4-guruhga:

Misol: «Informatika fani» jumlasi necha bayt va necha bitdan iborat?

Yechish: «Informatika» so‘zida 11ta, «fani» so‘zida 4ta belgi (harf) va bu ikki so‘z orasida bitta bo‘sh joy (probel) bor, jami 11+4+1=16ta belgi mavjud. Har bir belgi 1 bayt hajmga egaligidan, mazkur jumla 16 bayt yoki, 1 bayt 8 bitga tengligidan, 16  8=128 bit hajmga egaligi kelib chiqadi.

Javob: 16 bayt yoki 128 bit.

Ikkita belgi orqali turlicha kodlash mumkin. Quyidagi shartli kodlashni kiritamiz:

A	B	D	E	F	G	H	I	J
00000	00001	00010	00011	00100	00101	00110	00111	01000
K	L	M	N	O	P	Q	R	S
01001	01010	01011	01100	01101	01110	01111	10000	10001
T	U	V	X	Y	Ch	Z	O‘	G‘
10010	10011	10100	10101	10110	10111	11000	11001	11010

Bushartlikodlashnihosilqilishuchun 5 bitliikkilikkodidanfoydalanishyetarlibo‘ldi, chunki 27<32=2⁵. BushartlikodlashdaISTIQBOLso‘ziquyidagichabo‘ladi:

0011110001100100011101111000010110101010.

BushartlikodlashholidaISTIQBOLso‘zihajmi 40 bit = 5 baytbo‘lganaxborotgatengekan.

O‘quvchilar topshiriqni o‘zlashtirish uchun tarqaladilar. Matnlarni o‘zlashtirilgach, o‘z guruhlariga qaytadilar hamda o‘rgangan materialini sheriklariga aytib beradi.

Guruhlar savol-javob orqali baholanadi.

Mavzuni mustahkamlash va yakunlash:

Bu bosqichda o‘quvchilarga mavzudagi asosiy tushunchalar bilan bog‘liq savollar va topshiriqlarbilan murojaat qilish yoki test vazifalarini berish mumkin.

Darslikdagi 1(b), 2(b, e, g), 4, 7 – mashqlarni bajarish.

Uyga vazifa:

Darslikdagi 1, 2, 3, 5, 6 – mashqlar, 3 ta test yoki krassvord yoki skanvord tuzish.

1–7-mavzularni takrorlash.

Ba’zi mashqlarning yechimlari:

1-mashq: ASCII jadvalidan foydalanamiz.

a) 01000001 010100112= 41 5316=AS

b) 01010011 01000001 01001100 01001111 010011012=53 41 4C4F 4D16=SALOM

6-mashq. “kompyuter” so‘zi 8 ta belgi=8 bayt. Demak 640 Kbt : 8 bayt = 655360 bayt : 8 bayt= 81920 ta so‘z bilan almashtirish mumkin.

7-mashq. 256 xil rang ikkilikda 8 bit orqali kodlanadi. Ekranda 1280 1024= 1310720 ta nuqta bor. Ya’ni, 2²⁰<1310720< 2²¹. Bundan, ekrandagi nuqtalarni kodlash uchun 21 bit kerakligini aniqlaymiz. Ekrandagi birgina nuqtani rangi bilan kodlash uchun kamida 21+8=29 bit yoki 3 bayt kerak. Demak, ekrandagi barcha nuqtalar 1310720 3=3932160 bayt= 3840 Kbt hajmdagi axborotni tashkil etadi.

Qo‘shimcha savol va topshiriqlar:

1. 
   E ng sodda sanoq sistemasi nechta raqamdan iborat bo‘lishi mumkin?
   
2. 
   Nima uchun belgilar sakkiz bit orqali kodlanadi? Javobingizni izohlang.
   
3. 
   64 ta belgini kodlash uchun necha bit zarur?
   
4. 
   128 ta rangni kodlash uchun zarur bo‘lgan bitlar sonini toping.
   
5. 
   ASCII jadvalidan foydalanishni izohlang.
   
6. 
   ASCII kodlash usuli qanday kodlash usuliga kiradi?
   
7. 
   ASCII jadvalidan foydalanib “NAMUNASIZ HECH NARSANI O‘RGANA OLMAYSAN” jumlani kodlang.
   
8. 
   RGB qisqartmasi qanday ma’no anglatadi?
   
9. 
   Axborot uzatishning qanday o‘lchov birliklarini bilasiz?
   

Mashqlar

1. 
   Quyida keltirilgan axborotlarni hajmini bayt va bitlarda ifodalang:
   

a) Kompyuter

b) Printer

d) Protsessor

e) Trigger

f) Diskyuritgich

g) Registr

2. Quyida keltirilgan axborotlar necha baytdan iborat:

1. 
   Klaviatura axborotni EHM xotirasiga kiritish qurilmasi.
   
2. 
   Printer - chop etish qurilmasi.
   
3. 
   Diskyuritgich axborotni tashqi xotiraga yozish va tashqi xotiradan o‘qish uchun ishlatiladi.
   
4. 
   Protsessor inson miyasining ma’lum bir qismini o‘zida aks ettiradi.
   
5. 
   EHM-axborot bilan ishlovchi universal mashina.
   

3. Behzod daftarga do‘stlarining ismlarini yozdi. Ularning ko‘pchiligining ismi 6 ta harfdan va faqat uchtasiniki 5 ta harfdan iborat ekan. Behzod hisoblab chiqib, do‘stlarining ismlari 63 bayt ekanligini aniqladi. Behzodning nechta do‘sti bor?

4. Magnitli disk siq‘imi 360 kilobayt bo‘lsa, unga «Oz-oz o‘rganib dono bo‘lur» iborasini necha marta yozish mumkin?

5. Gulnoza daftar sahifasiga har biri 45 ta belgidan iborat bo‘lgan 20 ta satr yozdi. Gulnozaning daftari to‘lganda undagi axborot 21 kilobaytdan iboratligi ma’lum bo‘lsa, daftar necha varaqdan iborat va oxirgi sahifa to‘lganmi?
Testlardan namunalar

1. Axborot hajmining eng kichik o‘lchov birligi

a) Raqam	b) Son
d) Bit	e) Belgi

2. Axborot hajmini o‘lchashda undagi belgilar nima bilan almashtiriladi?

a) 0 va 1 raqamlari ketma-ketligi bilan	b) Nuqta va vergullardan iborat maxsus belgilar bilan
d) Morze kodi bilan	e) Har bir xarfning alfavitdagi tartib raqami bilan

3. “Yashnasin, O‘zbekiston” iborasida necha bayt axborot bor?

a) 19 bayt

b) 20 bayt

d) 21 bayt

e) 22 bayt

4. 8 bit orqali kodlash mumkin bo‘lgan eng katta natural son:

a) 127

b) 255

d) 256

e) 999999999

5. Agar xizmatchilar hujjatlari 45 Mbayt bo‘lsa va har bir xizmatchiga 1 varaq (bir satrda 64 belgili 48 satr) ajratilgan bo‘lsa, u holda xizmatchilar soni:

a) 1280

b)38240

d) 1250

e) 15360

6. 7-sinfo‘quvchilariningo‘rtachao‘qishtezligiminutiga 160 taso‘z (birdonaso‘zo‘rtacha 6 tabelgi) bo‘lsa, 4 soattinimsizo‘qigandao’quvchiqanchaKbaytma’lumotniko‘zdankechiradi?

a) 9

b) 25

d) 225

e) 256

7. Agar test varianti o‘rtacha 20 kilobayt (testning har bir betida 64 ta belgili 40 ta satr) hajmga ega bo‘lsa, testdagi betlar soni:

a) 10

b) 16

d) 8

e)4