"Axborot xavfsizligining usul va vositalari" fanidan "Kompyuter

 

SOCKS protokoli 

SOCKS (SOCKet Secure) protokoli server – vositachi yoki proksi – server 

orqali OSI modelining seans darajasida mijoz/server dasturlarning o’zaro 

munosabatini tashkillashtiradi. 

Dastlab SOCKS protokoli faqatgina mijoz dasturlari tomonidan keladigan 

so’rovlarni serverlarga qayta yo’llash, shuningdek olingan javoblarni qayta mijozga 

uzatish uchun ishlab chiqilgan.  Mijoz/server dasturlari o’rtasida so’rov va 

javoblarni qayta yo’llash NAT (Network Address Translation) IP – adreslarini 

translyatsiyalash funksiyalarini qo’llash imkonini yaratadi. NAT texnologiyasini 

qo’llash ichqi tarmoq topologiyasi yashirishga yordam beradi, bu esa o’z 

navbatida tashqaridan uyushtiriladigan hujumlarni amalga oshirishni 

qiyinlashtiradi.Tarmoq manzillarini translyatsiyalash himoyani kuchaytirishdan 

tashqari, o’zining shaxsiy adresatsiyasini amalga oshira olish imkoniyati tufayli 

ichki adres sohasini kengaytirishga imkon beradi. 

SOCKS v.5 protokoli IETF (Internet Enfineering Task Force) tashkiloti 

tomonidan Internet standarti sifatida tasdiqlangan bo’lib, RFC 1928 (Request for 

Comments) ga kiritilgan. 

SOCKS v.5 protokoli asosida quriladigan ulanishning umumiy sxemasini 

quyidagicha tasvirlash mumkin: 



 

tarmoqdagi biror – bir amaliy server bilan ulanish o’rnatmoqchi 

bo’lgan mijoz so’rovi shu kompyuterda o’rnatilgan SOCKS – mijozga murojaat 

qiladi; 



 

SOCKS – server bilan ulangan SOCKS – mijoz o’zi qo’llab – 

quvvatlaydigan barcha autentifikatsiya usullarining identifikatorlarini uzatadi; 



 

SOCKS – server autentifikatsiyaning qaysi usulidan foydalanishni hal 

qiladi (agar SOCKS – server SOCKS – mijoz tomonidan taklif etilgan autentifikatsiya 

turlaridan birortasini ham qo’llab – quvvatlamasa, ulanish uziladi); 



 

tanlangan usul yordamida server mijozni autentifikatsiyalaydi; 

muvaffaqiyatsiz autentifikatsiyada SOCKS – server ulanishni uzadi; 



 

muvaffaqiyatli autentifikatsiyadan so’ng SOCKS – mijoz SOCKS – 

serverga tarmoqdagi so’ralayotgan amaliy serverning DNS – nomi yoki IP – 

adresini uzatadi, va keyin SOCKS – server oldindan aniqlangan qoidalar asosida 

ushbu amaliy server bilan ulanishni o’rnatish haqida qaror qabul qiladi; 

 

---

 

 

 

 

Imzo 

Sana 

“Axborot xavfsizligining usul va vositalari” fanidan “Kompyuter 

tarmog’ida informatsiya himoyasi” moduli bo’yicha laboratoriya 

ishlarini bajarish uchun elektron qo’llanma yaratish 

 

37 

Rahbar 

IbragimovU. 

 

 

Talaba 

IbragimovN. 

 

 

 

 

 



 

ulanish o’rnatilgan holda, mijoz va amaliy server bir – birlari bilan 

ulanishlar zanjiri orqali aloqa qilishadi, bu zanjirda SOCKS – server ma’lumotlarni 

qayta translyatsiyalaydi, shuningdek tarmoq orqali o’zaro aloqa himoyasida 

vositachi funksiyasini ham bajarishi mumkin: masalan, agar autentifikatsiya 

vaqtida SOCKS – server va SOCKS – mijoz o’zaro seans kalitlari bilan 

almashinishgan bo’lsa, ular o’rtasidagi butun trafik shifrlanadi. 

Bundan tashqari SOCKS – server quyidagi qo’shimcha funksiyalarni ham 

bajarishi mumkin: 



 

ichki tarmoq resurslariga ruxsatni chegaralash; 



 

tashqi tarmoq resurslariga ruxsatni chegaralash; 



 

xabarlar oqimi filtratsiyasi, masalan viruslarni dinamik axtarish; 



 

hodisalar registratsiyasi va belgilangan hodisalarga ta’sir; 



 

tashqi tarmoqdan so’raladigan ma’lumotlarni keshlash. 

 

 

 

 

 

---

 

 

 

 

Imzo 

Sana 

“Axborot xavfsizligining usul va vositalari” fanidan “Kompyuter 

tarmog’ida informatsiya himoyasi” moduli bo’yicha laboratoriya 

ishlarini bajarish uchun elektron qo’llanma yaratish 

 

38 

Rahbar 

IbragimovU. 

 

 

Talaba 

IbragimovN.