Axborot xavfsizligining keng tarqalgan tizimlari. Axborot tizimlarida ma‟lumotlarga nisbatan xavf-xatarlar. Virus va antiviruslar tasnifi. Antiviruslar, ularning xususiyatlari Reja

Kompyuter viruslari ham faqat o‘z muhitidagina faollashadi. Ular biror yo‘l
bilan kompyuter xotirasiga kirib olgach, o‘z-o‘zini ko‘paytirish va kompyuter
ishiga xalaqit berish bilan shug‘ullanuvchi dasturlardir. 2001 yilning o‘zida ular
keltirgan zarar 13 milliarddan oshib ketgan («Code Red», «Goner» va «Qaz» kabi
yangi oqim viruslari – Computer Economics). Bu ”gibrid tahdidlar” xakerlik
usullari va virus texnikasining qo‘shilmasi bo‘lib, ular keyinchalik yana murojaat
eta olish uchun zararlangan kompyuterlarda ”lyuk”, ya’ni teshiklar qoldiradilar va
xizmat ko‘rsatishga raddiya beruvchi xujumlar uyushtiradilar. Kompyuter
xavfsizligi mutaxassislari Klez nomli internet chuvalchangini 2002 ”yil virusi” deb
atadilar. Antivirus ishlab chiqaruvchi Sophos kompaniyasi ta’kidlashicha, u zafar
quchgan davrida jahondagi har 169 xatdan biriga qo‘shilib sayohat qilgan. Birinchi
virusni esa 1983 yil Fred Koen (Fred Cohen) ismli talaba yaratgan. Hozirgi kunda
viruslar soni 100 000 ga yaqin.
Viruslarni qiladigan zarari ko‘rinishiga qarab uch sinfga – fayl viruslari,
operatsion tizimlarni yuklovchi (ishga tushiruvchi) sektorlarga ziyon yetkazuvchi
va makroviruslarga bo‘lish mumkin. Fayl viruslari yaqin–yaqinlargacha eng ko‘p
uchraydigan viruslar sirasiga kirar edi. Ular faol fayllar–dasturlar tanasiga yopishib
olib, u bilan birga ishga tushar va xotirada turib olib «o‘tganning o‘rog‘ini,
ketgannin ketmonini olar”, ya’ni ishga tushirilgan har bir dastur yoki murojaat
etilgan faylga yuqar edi. Agar zararlangan disketa boshqa kompyuterga olib
borilsa, u yerda ham shu virus paydo bo‘lar edi. Hozirgi kunda yangi operatsion
tizimlar paydo bo‘lishi va ulardagi ishlash tamoyillarining eskilarinikidan farq
qilishi natijasida ko‘pgina viruslar yo‘qolib ketdi.
Yuklash sektorlarini zararlovchi viruslar disketa yoki qattiq diskdagi
ma’lum sektorlarda (shu sektorlardagi ma’lumotlar asosida operatsion tizim ishga
tushadi) joylashadilar va operatsion tizim ishiga xalaqit berish, disketlar orqali
boshqa kompyuterlarga ”sayr” qilish bilan shug‘ullanadilar. Ularning shtamplari
(ya’ni, shu nomli virusning turli ko‘rinishlari) kamligiga qaramasdan fayl
viruslaridan ham ko‘proq tarqagan payti bo‘lgan. Windows 95 dan boshlab bu
viruslar keskin kamayib ketdi, chunki opertsion tizimlar ularning ko‘payishiga
qulay bo‘lmay qoldi.
Makroviruslar asosan dasturlar emas, ma’lumotlar fayllari bilan birga
”sayohat” qiladilar. Bu viruslar kelajak viruslari bo‘lib, turli operatsion tizimlarda
birday ishlashi mumkin. Ba’zilari xatto iste’molchini virusni o‘rnatish, ishga
tushirish va ko‘paytirishga ham majbur etadigan psixologik omillardan
foydalanadilar. Antiviruslar hozirgi kunning xaridorgir mahsulotlaridandir.
Ularning ko‘pchiligi viruslarning tayin belgilari (masalan, kodining fragmentlari)
saqlanadigan ma’lumotlar omborlariga ega va shu belgilarni fayllardan va
xotiradan izlaydilar, zararsizlantiradilar. Lekin matematiklar hech bir mavjud
antivirus ta’sir eta olmaydigan virus yaratish mumkinligini isbotlab berganlar.
Kompyuter viruslari xarakterlariga nisbatan norezident, rezident, butli,
gibridli va paketli viruslarga ajratiladi.
Faylli norezident viruslar to‘liqligicha bajarilayotgan faylda joylashadi,
shuning uchun ham u faqat virus tashuvchi dastur faollashgandan so‘ng ishga
tushadi va bajarilgandan so‘ng tezkor xotirada saqlanmaydi.