Axborot tizimlari nazariy asoslari magistratura mutaxassisliklari uchun o

Kabelli televideniye tarmog‘i. Bunday ulanish turida mavjud bo„lgan 
barcha  kabelli  televideniye  va  kabelli  modemlardan  foydalaniladi. 
Uzatish  tezligi  1  Mbit/s.  gacha.  Ammo,  barcha  uylarda  ham  kabelli 
tarmoq mavjud emas, ko„plab provayderlar ularni ulashga tayyordirlar. 
ISDN  raqamli  tarmoq  orqali  ulanish.  Buning  uchun  ISDNga  ulanish 
adapteri (ko„pincha ISDN-modem deyiladi) va foydalanuvchiga tortilgan 
ISDN  tarmoq  talab  qilinadi.  Ma‟lumotlarni  uzatish  tezligi  64  yoki  128 
Kbit/s. 
Shisha  tolali  aloqa  tarmog‘i  orqali  ulanish  –  eng  qimmat,  ammo 
sifatli  bog„lanishdir.  Buning  uchun  provayderdan  foydalanuvchigacha 
alohida  shisha  tolali  kabel  tortiladi.  Apparat  vositalari  qimmat  turadi, 
ammo  uzatish  tezligi  provayderning  fizik  imkoniyatlariga  bog„liq 
(moliyaviy ahvoli). 
Internetning  IP-tarmoqosti  lokal  tarmog‘iga  ulanish.  Texnik  jihatdan 
bu  eng  sodda  ulanish.  Bunda  lokal  tarmoqqa  ulangan  tarmoq  adapteri 
zarur.  Adapterga  IP  tarmoq  protokoli  ulanadi,  IP-manzil  tayinlanadi  va 
kompyuter tarmoqning teng huquqli a‟zosiga aylanadi. Provayder bilan 
bog„lanish  masalalari  tarmoq  administratori  zimmasiga  yuklatiladi.  U 
lokal  tarmoqni  marshrutizator  orqali  global  tarmoqdan  ajratishi  lozim. 
Marshrutizatorning  provayder  bilan  bog„lanishi  yuqorida  keltirilgan 
usullardan biri orqali amalga oshiriladi. 
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

 
114 
 
Internetda  ishlash  uchun  qo„shimcha  dasturlar  zarur.  Bunday 
dasturlarni  tanlash  Internetning  qanday  xizmatidan  foydalanishimizga 
bog„liq. Turli xildagi xizmatlarni taqdim etuvchi bir necha tur xizmatlar 
mavjud. 
Internet pochtasi. Kimda kim Internetga ulansa, avtomatik ravishda 
elektron  pochta  manzilini  oladi.  Bog„lanish  amalga  oshirilayotgan 
serverda elektron «pochta qutisi» yaratiladi (qattiq diskda papka). 
Elektron  pochta  bilan  ishlash  uchun  standart  dastur  xizmat  qiladi 
(Windows  95  –  Internet  Mail,  Windows  98  –  Outlook  Express  va  h.k.). 
Elektron  pochtaning  oddiy  pochtaga  nisbatan  ustunligi  –  tezkorlikdir 
(har qanday  nuqtaga bir  necha soatda yetkaziladi). Yana  bir  ustunligi  – 
uning  arzonligi.  Internetning  har  bir  mijoziga  manzil  avtomatik 
berilganligi sababli, bu xizmatni tekin deyish ham mumkin. 
Elektron  pochtaning  telefon  aloqasiga  nisbatan  ham  ustunligi 
mavjud.  Elektron  pochta  orqali  uncha  tanish  bo„lmagan  kishiga  yoki 
juda  band  kishiga  ham  murojaat  qilish  mumkin,  masalan,  Prezidentga. 
Agar uning imkoniyati bo„lsa, javob beradi. 
Telekonferensiyalar. Bu qiziqarli xizmat elektron pochtaning o„ziga 
xos  rivojlangan  turi  hisoblanadi.  Telekonferensiyalar  guruh  yangiliklari 
deb ham yuritiladi. Masalan, biz xabarni bir kishiga emas, yer yuzining 
barcha  aholisiga  yubormoqchimiz.  Buni  amalga  oshirish  uchun 
insonning  manzilini  emas,  balki  telekonferensiya  nomini  ko„rsatish 
zarur.  Bizning  xabarimiz  avval  bizga  Internet  xizmati  ko„rsatuvchi 
serverga tushadi, so„ngra u bilan bog„langan barcha serverlarga uzatiladi 
va shu tariqa davom etadi. Yuborilgan xabar dunyo bo„ylab tarqaladi. 
Xabarlar serverlarda uch – yetti kun saqlanadi. Bu vaqt mobaynida 
har  qanday  foydalanuvchi  bizning  xabarni  o„zining  xizmat  taqdim 
etuvchi  serverida  o„qishi  mumkin.  Windows  95  tizimida  guruh 
yangiliklari  bilan  ishlash  uchun  Internet  News  dasturi,  Windows  98  da 
esa buning uchun Outlook Express xizmat qiladi. 
World  Wide  Web  –  bu  Internetning  eng  ommaviy  va  eng  taniqli 
xizmati. Ko„pincha uni sodda qilib Web deb nomlashadi. Web interfaol 
ishlash  uchun  mo„ljallangan,  axborotlarni  qidirish  va  yig„ish 
imkoniyatini  beradi.  WWWda  ishlash  dunyo  bo„ylab  qiziqarli  joylarni 
o„rgangan  holda  virtual  sayr  qilishga  o„xshaydi.  World  Wide  Web 
asosida  ikki  tushuncha  yotadi:  hujjatlarning  HTML  formati  va 
gipermatnli murojaatlar. 
HTML – bu elektron matnli hujjatlarni formatlash maxsus tilidir. U 
noma‟lum  vositalar  orqali  ko„riladigan  elektron  hujjatlarni  jihozlash 
uchun maxsus yaratilgan. HTML tilida hujjat yaratish dasturlash kabidir. 
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

 
115 
 
HTMLda  gipermatnli  murojaatlar  yaratish  uchun  maxsus  teglar 
guruhi  (maxsus  kodlar)  mavjud.  Gipermatnli  murojaat  –  matnning 
ajratilgan  qismi  bo„lib,  u  bilan  boshqa  Web-sahifaning  tarmoq  manzili 
bog„langandir.  Har  bir  Web-sahifa  boshqa  Web-hujjatlarga  murojaat 
qiluvchi ko„plab murojaatlarga ega bo„lishi mumkin. 
WWW  muhitida  ishlash  uchun  Web-sahifalarni  ko„rish  maxsus 
vositasi  zarur.  Bunday  dasturlar  brauzerlar  deb  nomlanadi.  Hozirgi 
kunda  bunday  brauzerlarning  bir  necha  turi  mavjud.  Masalan,  Internet 
Explorer, Opera, Mozilla Firefox, Cherome va boshqalar.