Axborot tizimlari nazariy asoslari magistratura mutaxassisliklari uchun o

Texnik vositalar
 
Axborot  texnologiyalari  texnik  ta‟minotining  asosini  har  qanday 
axborot  tizimining  yadrosi  hisoblangan  kompyuterlar  tashkil  etadi. 
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

 
95 
 
Birinchi  navbatda  kompyuterlar  katta  hajmli  hisoblashlarni  amalga 
oshirish  uchun  yaratilgan.  Bunda  asosiy  talab  yuqori  aniqlik  va 
hisoblashlarga  minimal  vaqt  sarfi  edi.  Bunday  jarayonlar  sonli  ishlov 
berish uchun xosdir. 
EHM
  klassik  arxitekturasi  (
fon-neyman
)  beshta  asosiy  funksional 
blokdan tashkil topgan: 
 
xotira qurilmasi (
XQ
); boshqarish qurilmasi; 
 
birga ko„riluvchi va markaziy protsessor deb nomlanuvchi 
boshqaruv va arifmetik-mantiqiy qurilmalar (
AMQ
); 
 
kiritish qurilmasi; chiqarish qurilmasi. 
Fonneyman  arxitekturasida  katta  hajmli  axborotga  ishlov  berish 
uchun  bir  protsessordan  foydalaniladi.  Ma‟lumotlar  bilan  ishlash  aloqa 
almashuv  kanali  orqali  amalga  oshiriladi.  Markaziy  protsessorda  kanal 
o„tkazish qobiliyati va ishlov berish imkoniyatlarining chegaralanganligi 
axborot  hajmi  ortganda  mushkul  vaziyatlarga  olib  keladi.  Bunday 
vaziyatlardan  chiqish  uchun 
EHM
  arxitekturasiga  ikkita  asosiy 
o„zgartirish kiritish taklif qilindi: 
 
parallel protsessorlarni qo„llash va parallel ishlov berishni 
tashkillashtirish; 
 
protsessorni ma‟lumotlarga yaqinlashtiruvchi va ularning 
uzluksiz uzatilishini bartaraf etuvchi taqsimlangan mantiq. 
Fon-neyman  arxitekturasining  boshqa  kamchiligi,  xotiradan  talab 
qilinayotgan  obyektni  tanlash  uchun  manzilini  ko„rsatish  yo„li  bilan 
amalga oshiriluvchi, xotira qurilmasiga murojaat qilish bilan bog„liq. Bu 
sonli ishlov berish uchun o„rinli, ammo sonli bo„lmagan ishlov berishda 
murojaat  qilish  mazmun  (assotsiativ  manzillash)  bo„yicha  amalga 
oshirilishi  lozim.  Sonli  ishlov  berish  uchun  ham  asosan  shu  arxitektura 
qo„llanilgani  uchun  assotsiativ  kirishni  tashkillashtirish  usulini  topish 
zarur edi. U assotsiativ so„rovlarni mos manzillarga almashtirish uchun 
maxsus  jadvallarni  (ma‟lumotnomalar)  yaratish  yo„li  bilan  amalga 
oshiriladi. 
Xotira 
qurilmasiga 
bunday 
murojaat 
qilishni 
tashkillashtirishda  katta  hajmli  axborotlar  bilan  ishlash  holatlarida 
EHM
ning  qobiliyati  keskin  pasayadi.  Bu  quyidagi  bilan  bog„liq: 
so„rovsiz  ishlov  berish  nafaqat  ko„rish,  balki  ma‟lumotlarni  tiklash 
hamdir. 
Shunday  qilib, 
EHM
  sonli  bo„lmagan  ishlov  berish  uchun  quyidagi 
talablarga javob berishi lozim: assotsiativlik, parallelizm, xotirada ishlov 
berish.  Bundan  tashqari  yuqori  darajada  arxitekturaga  quyidagi  talablar 
qo„yiladi: 
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

 
96 
 
 
xotira qurilmalari va parallel protsessorlarning qayta 
quriluvchanligi 
(перестраиваемость)
; 
 
protsessorlar o„rtasida bog„lanishning murakkab topologiyalari; 
 
amallarni taqsimlashga yo„naltirilgan multi protsessorli 
tashkillashtirish. 
Yuqorida  keltirilgan  chegaralanishlar  va  talablar  berilganlar  bazasi 
mashinalarida 
(
BBM
) 
tadbiq qilingan. 
Yuqoridagilarga  asoslangan  holda 
EHM
  arxitekturasi  tasniflarini 
(klassifikatsiyasini) 
quyidagicha keltirish mumkin: 
 
ma‟lumotlar bir oqimli va buyruqlar bir oqimli arxitekturasi 
(