Axborot texnologtyalariuniversiteti mtgranova elvira aslam gvna, pozilova shahnoza xaydaraliyevna

2.4.1.-rasm. "Pedagogik texnologiya" tushunchasi talqini
74

---

Protsessual yondashish ushbu fenomen mohiyatini aniqroq aks 
ettiradi va turli darajali texnologiyalarga tarqaladi: to ‘liq pedagogik 
jarayonni qurish imkonini beruvchi pedagogik texnologiyalardan, 
bu jarayon alohida elementlarini qurish tizimli uslubini ta ’riflovchi 
pedagogik texnologiyalargacha(masaIan, ishchan о‘yin mustaqil 
psixotexnologiya bo ‘lib, kontekst o‘qitish umumiy texnologiyasiga 
kiradi; maqsadni belgilash texnologiyasi to ‘liq o‘zlashtirish 
texnologiyasi tarkibiy qismi sifatida).
0 ‘qitish metodidan farqli, ta’riflash va algoritmlash mumkin 
bo‘lganini texnologiya deyish mumkin. Uning jihatlari quyidagilar:
•
Tizimlilik (faoliyatni tashkil etish va fikrlash tizimli usuli);
•
Qayta takrorlash (u boshqa pedagoglar tomonidan 
takrorlanadi);
• Natijaviylik 
(pedagogik jarayon natijalari 
qo‘yilgan 
iaqsadlarga adekvatligi, bu dianostik maqsadlami quyishva 
natijalami diagnostika qilish tegishli usullarini ishlab chiqish).
Texnologik yondashish nozik tomoni: maqsad natijalarini 
adekvatligi va qaytarilishi, o ‘qituvchi va o ‘qitilaetganlar shaxsini 
baholay 
olmaslik, 
asosan 
reproduktiv 
o‘qitish 
turiga 
yo‘naltirilganlik. K o‘rinib turibdiki, hatto an’anaviy o ‘quv jarayoni 
texnologizatsiyaga qiyinchilik bilan tushadi, rejalashtirilmagan 
tasodiflar, o‘qituvchi ularga tezda munosabat bildirishi vaziyatli 
harakat lar, improvizatsiyaga tayyor bo‘lishi kerak. Boshqacha 
aytganda har qanday pedagogik texnologiya moslashuvchan, yuz 
beruvchi turli pedagogik vaziyatlar variantlami va ularga adekvat 
javob munosabatni e ’tiborga olishi kerak. 0 ‘qituvchi shaxsiga 
to‘liq bog‘liq bo'lmagan o'qitish texnologiyasini yaratish shubha 
tug‘diradi: uning asosida berilgan texnologiyalar maqsad va 
prinsiplari bilan mos tushmaydigan m a’lum munosabatlar, 
ko‘rsatmalar 
yotishi 
mumkin, 
ular 
texnolgiya 
mohiyatini 
o‘zgaoishga olib kelishi mumkin.
Shu bilan birga zamonaviy pedagogik texnologiyalami 
amaliyotdagi natijalami tahlili shuni ko ‘rsatadiki, ular pedagogik 
jarayonni boshqaruvchan va uning tizimli tuzilishi asosida 
samaradorliroq, va bu texnologiyalami o ‘qituvchilar tomonidan
75

---

o'zlashtirilishi ulami professional layoqati va mahoratini ancha 
ko‘taradi.
“Pedagogik 
texnologiyalaming 
amaldagi 
tasnifida 
ko‘p 
aspektliligi va turli tumanliligi ko‘zga tashlanadi. shuningdek 
mualliflaming “pedagogik texnologiya” tushunchasi haqida alohida 
yondashuviga 
ham 
G.K.Selevkoning 
ishida 
pedagogik 
texnologiyaning to ‘liq tasnifi taqdim etilgan, lekin muallif 
texnologiyani to‘liq pedagogik tuzilma sifatida baxsli urinishlami 
ко‘rib chiqadi. Shuni esda tutish kerakki, har qanday tasniflagichda 
amaldagi texnologiya shartli bo‘lib, tanlab olingan asosga turli xil 
sinflarga tobe hisoblanadi.
Texnologiya sohalar va ulami qoTlash bo‘yicha chegaralaydi 
(o‘qitish texnologiyasi va tarbiyalash texnologiyasi, kasbiy va 
umumtaTim) Ko‘pincha savol tug‘iladi: fan texnologiyasi o‘qitish 
uslubiga 
aylanib 
qolmaydi? 
Sizga 
m a’lumki, 
uslubiyot 
didaktikaning bir qismi hisoblanadi, o‘quv fandagi pedagogik 
nazariyani aniqlashtiriladi, aniq fanlami o‘qitishda mazmuni 
inobatga olinadi. Shunday qilib, о ‘qitish uslubiyoti o ‘quv 
jarayoning mazmunan va instrumental tomonini o‘z ichiga oladi, 
oldinlari fan texnologiyasi-jaravon tomoni bo ‘lib, uni algoritmi 
amaliyotda mujassamlashtiriladi. Boshqa yondashuv pedagogik 
jarayonda xarakter jihatdan pedagog va o‘quvchilami o'zaro 
bog‘liqligi pedagogik texnologiya chegaralanganligi, ta’lim va 
tarbiyaning yetakchi shakli: yakka ta ’sir texnologiyasi, guruh 
bo‘lib ta’sir qilish texnologiyasi, jamoaviy ta ’sir texnologiyasi.
Juda ko‘p tarqalgan o‘qitishning zamonaviy texnologiya]ari 
yo‘nalishning maqsadli 2 ta katta gumhlar bo‘linishidir:
1) fanga yo‘naltirilgaii texnologiya - bilimlami o‘rgatish 
tuzulmasini, fan bo‘yicha ko‘nikma, bilimlami va berilgan fanning 
mazmuni egallash
2) shaxsga yo‘naltirilgan texnologiya, shaxsga yo‘naltirilgan 
o‘qitishda vatanparvarlik g ‘oya va maqsadlarini tadbiq qiladi.” 28
Agar shaxsiy yo‘naltirilganlik о‘qitish maqsadi shaxsiy jihat va 
tuzilishini, 
ijodiy 
madaniyat 
bilan 
bog‘!anish 
jaraenida
28 
Teaching and learning in higher education. Chapter: Enhancing personal 
practice: establishing teaching and learning credentials., pages (469 -- 485)
76

---

o ‘qitilaetganlami o‘z-o‘zini rivojlantirish va o‘z yo‘lini aniqlash 
bo‘Isa, bu maqsadlami amalga oshirish texnologiyalarini qurish 
mumkinmi? Qanday texnologiyalami shaxsiy yo‘naltirilganlik 
texnologiyalari 
deyish 
mumkin? 
B a’zi 
olimlar 
bunday 
texnologiyalami asosiy jihatlari deb, muloqatlik, faoliyatlilik, 
ijodiy xarakter, o ‘qitilaetganni individual rivojlanishini qo‘llab- 
quvvatlashga yo‘naltirilganli, unga mustaqil yechimlar chiqarish, 
ijod, o ‘qish va xulqi mazmunini tanlashda erkinlik yaratish deb 
biladilar.
Shaxsiy yo‘naltirilganlikka adekvat o‘qitish texnologiyalarini 
tuzish, avvalom bor faoliyat va muloqat, subyektlar o'zaro harakati 
usullarini o‘zgartirishni talab qiladi. Shaxsiy yo‘naltirilganlik 
o ‘qitish texnologiyalarini faqat ta ’lim affektiv(asabiy) holatini 
amalga oshiruvchi va odam o‘z-o‘ziga va atrof muhitga 
munosabatni aniqlash va to ‘g ‘rilashda ko‘maklashish deb bilib, 
toraytirish va chegaralash kerak emas. Texnologiyalami shaxsiy 
yo‘naltirilganlik 
texnologiyalariga 
kiritish 
kriteriysi 
boTib, 
texnologiyaning "shaxsiy tasdiqlovchi vaziyat" yaratish qobiliyati, 
talabani o‘z o‘quv faoliyati subyekti pozitsiyasiga o‘tkazish. 
Buning natijasida shu faoliyat shaxsiy mazmuni ochiladi, kognitiv 
maqsadlarga erishishda o‘z-o‘zini rivojlantirishga ehtiej tug‘iladi.