Axborot texnologiyalari va kommunikatsiyalarini rivojlantirish vazirligi toshkent axborot texnologiyalari universiteti

---

1 
AXBOROT TEXNOLOGIYALARI VA 
KOMMUNIKATSIYALARINI RIVOJLANTIRISH VAZIRLIGI 
TOSHKENT AXBOROT TEXNOLOGIYALARI UNIVERSITETI 
FARG’ONA FILIALI 
“Kompyuter injiniring” fakulteti 
“Axborot texnologiyalari” kafedrasi 
“Obektga yonalyirilgan dasturlash tillari” fanidan 
Bajardi:
Mamadaliev D 
2014 - Farg’ona
REFERAT 

---

2 
 
 
 
 

---

3 
Visual studio Mikrosoft uchun mo’ljallangan dasturlash muhiti hisoblanadi. U console 
(boshqaruv paneli) va grafik interfeysli dasturlar, shu bilan birga Windows tarkibidagi 
dasturlar, veb-saytlar, veb dasturlar, va veb xizmatlarni tarkibidagi hamda boshqa kodlar 
yordamida Microsoft Windows, Windows Phone, Windows CE, .Net Framework, .Net 
Compact Framework va Microsoft Silverlight kabi dasturlar muhitlarini daturashda 
ishlatialdi. 
Visual Studio muhitidada dastrur tuzish uchun bir qancha elementlar: menyular paneli, 
standart uskunalar paneli, ochiq yoki ekranning o’ng, chap, yqori, yoki pastki qismida 
avtomatik yashiringan turli xildagiqo’shimcha uskunalar joylashgan.
Quyida biz Visual Studio muhiti (IDE, integrated development environment) ni 
ko’rishimiz mumkin: 
Agar siz yangi dasturda yaratmoqchi bo’lsangiz , birinchi navbatda Yangi project (loyiha) 
yaratish hosil qilishingiz kerak: 
Buni siz birinchi sahifadan (Start Page)

---

4 
yoki Fayl (File) menyusidan
Hosil qilishingiz mumkin. Bundan keyin “New Project” oynasi ekranda ko’rinadi: 
Bu oyna orqali siz yaratmoqchi bo’lgan dasturni qaysi dasturlash tili yordamida yaratishni 
(M: Java,C++,Visual Basic.NET yoki C#), nomini va saqlash joyini ko’rsatishingiz mumkin. 
Eng ko’p tarqalgan dasturlar (applications): 

Windows Form Application; 

Console Application; 

WPF Application; 

ASP.NET Web Application; 

Silverlight Application. 
Uskunalar paneli. 
Uskunalar panelida hamma zaruriy , ya’ni sizga foydalanuvchi interfeysini tuzishda kerak 
bo’ladigan buyruqlar joylashgan.Buni siz quyida ko’rishingiz mumkin. 

---

5 
Visual Studio turli xil editorlar (kod yozilsh) va dizayn ( uskunalariga ega 
Foydalanuvchi grafikli interfeys dizayneri: Editor kodi: 
Build va Debug uskunalari 
Visual Studioda biz Build va Debug uskunalarini ko’ ishlatamiz.Quyida siz Build menyusini 
ko’riahingiz mumkin: 

---

6 
Build menyusi: Debug menyusi: 
 
Embacadero RAD Studio XE7- dasturlash tillari kompleksi, Windows, Mac, iOS va 
Android kabi platformalarga dastur tuzishni o’zida mujassam qilgan kodlar resurs bazasi. 
Windows tarkibidagi dasturlarni kuchaytirishga va gadjed va moslamalarni bog’lovchi 
yuqori darajadagi dasturlar yaratiladi.
Embarcadero RAD Studio XE7 dasturini ustanovka qilish jarayoni: 
Diqqat, dastur va patchlar ustanovka qilina boshlaganda bular Administrator 
nomidan o’rnatilishni so’raydi. 
Ustanovka jarayonida internet ishlatimay turishi tavsiya qilinadi. 
1.
"delphicbuilder_xe7_win.iso" obrazi yig’iladi va ustanovka boshlanadi; 
2.
"ERSXE7PatchByAsheronlinerV.1.1.exe" fayli (patch) ochiladi va serial no’meri 
ustanovka oynasiga ko’chiriladi, fayl yopiladi; 
3.
Embarcadero RAD Studio XE7 avtomatik tarzda ustanovka bo’ladi va ustanovka 
jarayoni oxiriga yetganida dastur отказ (rad etiladi yoki ishlamaydi) bo’ladi va 
avtomatik obnovleniya (yangilanish) bo’ladi; 
4.
Yana qaytadan "ERSXE7PatchByAsheronlinerV.1.1.exe" patchi ochiladi va Patch 
Embarcadero RAD Studio XE7" tanlanadi. Agar "Patch Embarcadero RAD Studio 
XE7" tugmachasi aktiv bo’lmasa, bu shuni ko’rsatadiki, ba’zi sabablarga ko’ra patch
dasturni joylashgan o’rnini avtomatik tarzda topmayapti. Bunday sharoitda 
“qidiruv” nishoni bilan tugmacha bosiladi, va uning joylashgan o’rni dasturning

---

7 
"bds.exe" faylida ko’rsatiladi, tugmacha bosilgandan keyin "Patch Embarcadero 
RAD Studio XE7" aktiv bo’ladi.
5.
Agar hammasi omadli yakunlansa, "Patching done!" nishoni paydo bo’ladi. Patchni
yopish mumkin va Embarcadero RAD Studio XE7 registratsiyadan o’tdi. Agar unday 
bo’lmasa, "Patching error..." yozuvi ko’rinadi, demak bunda nimadir noto’g’ri 
bajarildi. 

---

8 
Eclipse juda keng darajada ishlaydigan uskunalar joylashtirligan, turli 
dasturlash tillari yordamida dasturlarni tuzish uchun mo’ljallangan dasturlash 
muhiti hisoblanadi. Men bu o’zlashtirma ishida Java tilida yoziladigan 
dasturlarni Eclipse ning IDE komponentlari haqida o’rgandim. Eclipse 
dasturlash muhiti Eclipse tashkiloti mahsuloti hisoblanadi. Bular haqidagi 
ma’lumotlar
http://www.eclipse.org/eclipse
 saytida joylashgan.
Eclipse muhiti turli xil platformalar, Windows, Linux, va Mac OS larida 
ishlash uchun mo’ljallangan. Eclipse versiyalari turli OS lar uchun turlicha 
bo’lsa ham, ularning ishlash maqsadi bir xil. Bu qilgan ishimda men Eclipse ni
Windows OS da ishlatib ko’rdim. 

---

9 
Eclipse ni Yuklab olish va ustanovka qilish 
Birinchi navbatda kompyuterda Java ustanovka qilingan bo’lishi kerak. 

http://www.eclipse.org

 saytiga kirib “Download Eclipse.” Ssilkasi bosiladi va 
yangi sahifa hosil bo’ladi. Ekrandagi “Eclipse IDE for Java Developers” ( EE 
emas) orqali “Download Links” ga o’tiladi. Ekranning o’ng tomonida 
Operatsion sistema va arxitekturasi tanlanadi (misol uchun “Windows 64-bit” 
agar sistema 64 razryadli bo’lsa).
Widows OS tanlangandan keyin zip faylini yuklab olish mumkin, misol uchun
eclipse-standard-kepler-R-win32.zip ( 32-bit sistema uchun) yoki eclipse-
java-kepler-R-win32-x86_64.zip ( 64-bit sistema uchun). Yuklab olingandan 
so’ng faylga sichqoncha chap tugmachasi 2 marta chertiladi va (o’zimiz 
yaratgan) eclipse papkasiga nusxa qilinadi. Yaratilgan papka C:\Program Files
da ya’ni boshqa dasturlar bilan va bosh xarf bilan Eclipse degan papkani ichida 
turgani ma’qul ko’riladi. Eclipse papkasini ichida joylashgan eclipse.exe fayliga 
yoki ish stolidagi yorliqga 2 marta chertamiz shunda ekranda eclipse ning 
kirish sahifasi paydo bo’ladi: 

---

10 
Borland C++ Builder dasturlash muhiti hisoblanib, C dasturlash tilini har bir 
fazasini qamrab oladi. Alohida qilib aytganda u C dasturlash tilidagi barcha 
imkoniyatlarga ega, ya’ni: 

Matn muhaarriri; 

C to’plami; 

C preprotsessori; 

Dastur Bog’lochisi; 

Xatoliklarni to’g’rilsh. 
Builder katta dasturlarni tuzishga mo’ljallangan va juda oddiy dizaynga ega, 
ya’ni puxta qilingan grafikli foydalanuvchi interfeysini o’z ichiga oladi. Builder 
biz bilmagan ko’pgina imkoniyatlarga ega; lekin ular Builderda dastur tuzishda 
ko’p ishlatilmaydi. 
Bu amaliyot ishi (tutorial) Builderda dastur tuzishda talabalarga ozgina 
bo’lsa ham yordam beradi. Tez-tez biror ish bir usuldan ko’ra ko’p usullarda 
bajariladi; bu holat aynan shunga o’xshaydi, bu amaliyot eng oson usul bo’lishi 
mumkin. 
Biz CPrograms nomli papka ochamiz. Papkada bu amaliyotdagi (tutorial) 
hamma C dasturlari joylashadi. Dasturchilar bu papkani kompyuterlarining 
qattiq diskiga (misol uchun c,d,…) saqlashi mumkin. 
Buni quyidagi joydan topib, yuklab olish mumkin: 
http://cs.nyu.edu/~campbell/Tutorial.zip
  
Yuklab olingan ZIP arxivi ichida joylashgan fayllar CPrograms papkasiga 
ko’chiriladi. 

---

11 
Borland C++ dasturi ishga tushganda ekranda bir qancha sahifalar paydo 
bo’ladi. Hamma sahifalar menyudan File→ Close All buyrug’i bilan berkitiladi. 
Hozir Tutorial.c faylini ochamiz (Bu ZIP arxivning ichida joylashgan fayllardan 
biri). Menyular satridan Fayl → Open …-ishchi oyna hosil bo’ladi. Hosil 
bo’lgan oynadan CPrograms papkasi tanlanadi. C fayl (*.cpp,*.hpp,*.c,*.h) 
tanlanadi. Shu vaqtda ishci oynada 1-rasmdagidek oyna hosil 
bo’ladi. Tutorial.c fayli tanlanadi va Open tugmachasi bosiladi. 
1-rasm.Dialog oynasidan faylni ochish. 
Tutorial.c fayl tanlangandan keyin xabarlar bo’limi (2-rasm) ochiladi. Agar siz 
Builderda proyekt yaratmoqchi yes tugmachasini bosasiz. Aks holda No. 
2-rasm. Xabarlar oynasi proyekt hosil qilish. 
Keyingi holatda yozuv oynasi (3-rasm) ko’rinadi. Tutorial.c juda oddiy 
dasturlar uchun C resurslaridan taskil topgan. Keyingi qadam C resurs faylini
maxsus faylga tarjima qilish bo’ladi. Bu – “building” (qurish, yaratish) deb 
nomlanadi. Buyruqni ishga tushirish uchun menyudan Project → Build Project 
ketma-ketlik amalga oshiriladi. 

---

12 
3-rasm. Yozish oynasi 
Building uchta alohida dasturlar: buyurish (preprocessor), bajarish 
(complier), bog’lash (linker) kabilardan tashkil topgan. Agar bu dasturlardan 
biri C da tuzilayotgan dasturdan xatolik topsa, darxol building ekran yuziga 
chiqadi. Tutorial.c dagi dasturlar ikki xil- o’rganish va xatoliklarni to’g’rilash 
lardan tashkil topgan. Xatolik topilgandan so’ng yozuv oynasiga biriktirilgan 
oynada complier hosil bo’ladi (4-rasm). 
4-rasm. Error message (xatoliklar) bo’limi. 
Ba’zi hollarda (hammasida emas) xatolik error message (xatoliklar haqida 
ma’lumot beruvchi bo’lim) da aniq tekshiriladi. Builder bundan tashqari xatolik 
aniqlangan qatorga diqqatni qaratadi va ishora qiladi. 
Dasturdagi birinchi xato yozuv qatorining o’zida to’g’rilanishi mumkin. 
printf("I am a HAL Nine Thousand computer, Production Number "3.); 
Shuning uchun bu
printf("I am a HAL Nine Thousand computer, Production Number 3."); 
ko’rinishda bo’lib qoladi. 
Ikkinchi xatolik qator oxiridagi ; belgisi to’g’rilanadi

---

13 
Return 0 
Ikkala xatolik to’g’rilangandan song yana Project → Build Project tanlanadi. Bu 
payt dastur bexato va aniq yaratiladi. 
Asosan dasturni ishlatish menyular satridan Run → Run buyruqlarini tanlash 
orqali amalga oshiriladi. Lekin bunday qilishda anchagina jiddiy muammolar
topilishi mumkin. Misol uchun ishlatish oynasi dastur yakunlanishi bilan g’oyib 
bo’lishi, dasturdan tashqari bajarish ehtimoldan yiroq bo’lishi mumkin. 
Zip arxiv ichidagi Execute.bat fayli dasturlardan iborat, bu yuqoridagi kabi 
muammolarni yechishga yordam beradi. Bu dastur C++ Builder ichida 
foydalaniladi, uskunalar panelida paydo bo’ladi. Menyular satridan Tool → 
Configure Tools tanlanadi; dialog oynasi (5-rasm) ko’rinadi. Add tugmachasi 
bosiladi; boshqa dialog oynasi ochiladi. 
5-rasm. Dialog oynasida Tool Option (tanlash uskunasi). 
Bu dialog oynasi quyidagicha qilib to’ldiriladi: 
Title: Execute 
Program: Execute.bat 
Working dir: 
Parameters: $EXENAME

---

14 
Dialog oynasi 6-rasmdagidek ko’rinishga ega bo’lishi kerak. OK bosiladi, keyin 
Close orqali dialog oynasi yopiladi.
6-rasm. Dialog oynasida to’ldirilishi zarur bo’lgan bo’lim. 
Dasturni ishlatishda menyular satridan Tool → Execute tanlanadi. Dasturning 
ishlovchi oynasi (7-rasm), ya’ni dasturda yaratilgan tashqi qism (qora oyna) 
hosil bo’ladi. 
7-rasm. Dasturning foydalanish oynasi. 
Dasturda chiqish uchun menyular satridan File → Quit tanlanadi. Keyin
xabar oynasi (8-rasm) ko’rinadi va proyektni saqlashni so’raydi. 
8-rasm. Xabarlar oynasida yaratilgan proyektni saqlash.