Axborot texnologiyalari va kommunikatsiyalarini rivojlantirish vazirligi muso al-xorazmiy nomidagi toshkent axborot texnologiyalari universiteti urganch filiali 63/21-guruh Dasturlash kafedrasi Dasturlash ma’ruza fanidan mustaqil ish mavzu

1.Sinf tushunchasi.
Sinf-struktura tushunchasi kengaytmasi sifatida. Sinflarni eng sodda holda quyidagicha tasvirlash mumkin: Sinf-kaliti Sinf-soni {komponentalar ro‘yxati} Sinf komponentalari sodda holda tiplangan ma’lumotlar va funksiyalardan iborat bo‘ladi. Figurali kavslarga olingan komponentalar ro‘yxati Sinf tanasi deb ataladi. Sinfga tegishli funksiyalar komponenta-funksiyalar yoki sinf funksiyalari deb ataladi. Sinf kaliti sifatida Struct xizmatchi so‘zi ishlatilishi mumkin. Masalan quyidagi konstruksiya kompleks son sinfini kiritadi.

struct complex

{

double real;

double imag;

void define (double re=0.0, double im=0.0)

{

real=re; imag=im;

}

void display (void)

{

cout<=”real=”<
cout<=”imag=”<
}

};

Strukturadan bu sinfning farqi shuki komponenta ma’lumotlardan (real, imag) tashqari ikkita komponenta funksiya (define() va display ()) kiritilgan. Bu kiritilgan sinf o‘zgaruvchilar tipi deb karalishi mumkin. Bu tiplar erdamida konkret ob’ektlarni quyidagicha tasvirlash mumkin:

Misol uchun:

complex x,y;

complex dim[8];

Sinfga tegishli ob’ektlar quyidagicha tasvirlanadi;

SINF-NOMI.OB’EKT-NOMI
Dasturda ob’ekt komponentasiga quyidagicha murojat kilish mumkin:
Sinf-nomi.ob’ekt-nomi :: komponenta-nomi yoki soddarok holda
Ob’ekt-nomi. Element-nomi

Misol uchun:

x.real=1.24;

x.imag=0.0;

dim[3]. Real=0.25;

dim[3]. Imag=0.0;

Sinfga tegishli funksiyalarga quyidagicha murojat qilinadi:

ob’ekt-nomi. funksiya-nomi

Misol uchun:

X. define(0.9) (Bu holda real=0.9 va imag=0.0)

X. define(4.3,20.0) (Bu holda kompleks son 4.3+i*20.0)

Display funksiyasi ekranda kompleks son qiymatlarini tasvirlaydi. Komponenta o‘zgaruvchilar va komponenta funksiyalar.Sinf kompanenta o‘zgaruvchilari sifatida o‘zgaruvchilar , massivlar, ko‘rsatkichlar ishlatilishi mumkin. Elementlar ta’riflanganda initsializatsiya kilish mumkin emas. Buning sababi shuki sinf uchun xotiradan joy ajratilmaydi. Kompanenta elementlariga kompanenta funksiyalar orkali murojat qilinganda faqat nomlari ishlatiladi Sinfdan tashqarida sinf elementlariga emas ob’ekt elementlariga murojat kilish mumkin . Bu murojat ikki xil bo‘lishi mumkindir.

Ob’ekt- nomi . Element - nomi.
Sinf elementlari sinfga tegishli funksiyalarida ishlatilishidan oldin ta’riflangan bo‘lishi shart emas. Xuddi shunday bir funksiyadan xali ta’rifi berilmagan ikkinchi funksiyaga murojaat kilish mumkin.
Komponentalarga murojaat xukuklari. Komponentalarga murojaat xuquqi murojaat spetsifikatorlari yordamida boshkariladi. Bu spetsifikatorlar:

Protected – ximoyalangan;

Private – xususiy;

Public – umumiy;
Ximoyalangan kompanentalardan sinflar ierarxiyasi qurilganda foydalaniladi. Oddiy holda Protected spetsifikatori Private spetsifikatoriga ekvivalentdir. Umumiy ya’ni Public tipidagi komponentalarga dasturning ixtiyoriy joyida murojaat kilinishi mumkin. Xususiy ya’ni Private tipidagi komponentalarga sinf tashqarisidan murojaat qilish mumkin emas. Agar sinflar Struct xizmatchi so‘zi bilan kiritilgan bo‘lsa, uning hamma komponentalari umumiy Public bo‘ladi, lekin bu xuquqni murojaat spetsifikatorlari yordamida o‘zgartirish mumkin.