Axborot tеxnologiyalari

10.8. Linux OTda fayl tizimining alohida hususiyatlari 
 
Linux OTda ham boshqa barcha OT lardagi kabi bosh katalog mavjud va bu 
“/” (slesh) kabi belgilanadi. Ta`kidlash kerakki, Linux OTda “/” belgisi aynan o‟ng 
tarafga  oqqan  va  web-sahifalarni  belgilashdagi  kabi  “to‟g‟ri  slesh”dir.  Masalan, 
DOS  tizimida  bu  teskari  “\”  slesh  ko‟rinishida  bo‟ladi.  Windows  OTda  axborot 
saqlanadigan  fizik  qurilmalar  o‟z  nomiga  ega  bo‟ladi  –  qattiq  disk,  floppy, 
CD/DVD-RW,  USB  flesh  xotiralar  va  b.  Linux  OTda  esa  barcha  qurilmalar  fayl 
ko‟rinishida beriladi. Shuningdek, Linux OTdagi fayl tizimining o‟ziga hos tomoni 
fayl  kengaytmalariga,  masalan,  DOS  tizimidagidek,  katta  ahamiyat  berilmaydi, 
ya‟ni tizim fayl ichidagi yozuvning boshlang`ich (“заголовок файла”) qismidan 
u  qanday  faylligini  va  uni  qanday  dastur  orqali  ishga  tushirish  mumkinligini 
farqlab oladi.  
Linux OTda fayllar faqat tashkil qilinishiga qarab emas balki hususiyatlariga 
qarab ham boshqa OTdagi fayllardan farq qiladi. Linux OTda faylning hususiyati 
atribut  deb  ataladi.  Barcha  fayllarning  atributlarini  2  turga  bo‟lish  mumkin: 
tegishlilik  atributllari  va  ruxsat  berish  atributlari.  Tegishlilik  atributlari  –  bu 
atributlarda  fayl  yoki  katalog  (catalog  ham  fayl  deb  ko‟riladi)  dan  kimga 
tegishliligini  bildiradi.  Fayl  faqat  bitta  foydalanuvchiga  tegishli,  bu  holatda  fayl 
hususiyatida  “owner”  bo`ladi,  fayl  bir  nechta  foydalanuvchiga,  ya‟ni  guruhga 
tegishli bo‟lsa “group” bo`ladi, agar fayl hususiyati “other” bo‟lsa, unda bu fayl 
barchaga tegishli bo‟ladi. 
Ruxsat berish atributlari ham uchtadan iborat: 
 
O`qish  uchun  ruxsat  (read)  –  foydalanuvchi  faylni  o‟qishi  va  ko‟chirishi 
mumkin 
 
O`zgartirish  uchun  ruxsat  (write)  –  foydalanuvchi  faylni  o`zgartirishi 
mumkin, lekin o`chira olmaydi 
 
Yuklash uchun ruxsat (execute) – bu faqat yuklanadigan fayllarga hos, ya‟ni 
yuklash uchun ruxsat. 

---

 
108 
Linux  OTda  fayllar  “bo`sh  joy”  (“space”)  va  slesh  “/”  dan  boshqa  barcha 
belgilar ketma-ketligi yordamida nomlanishi mumkin.  
Linux  OTda  fayl  nomi  o`sha  faylga  bo`lgan  ko`rsatkichgichdir,  bunday 
ko`rsatgichlar  xohlagancha  bo`lishi  mumkin.  Bundan  ko`rinib  turibdiki,  bitta  fayl 
bir  vaqtning  o`zida  bir  necha  nomga  ega  bo`lishi  mumkin.  Windows  OT  bilan 
solishtiradigan bo`lsak unda bu holat biror faylning “yorlig‟ini” yaratish bilan bir 
xil jarayondir. Bu holat OTga ko`pgina qulayliklarni olib keladi, masalan, fayllarni 
tartibga solish, qidirish, xotirani tejash va OT ning ishlash tezligini oshirish. 
Linux OT fayl tizimida asosan fayllar uch turga bo`linadi: 
•  oddiy fayl; 
•  belgili “ссылка”; 
•  fizik qurilma fayllar. 
Albatta,  boshqa  fayl  tizimlari  ham  mavjud,  lekin  bunday  fayl  turlari  juda 
qisqa  sohalarda  qo`llaniladi  va  asosan  tizim  administratorlari  tomonidan 
qo`llaniladi, oddiy foydalanuvchilar bundan deyarli foydalanmaydilar. 
Oddiy fayl – bu bir turdagi axborotlarni o`z ichiga olgan fayllardir. 
Belgili  “ссылка”  lar  yuqorida  ko`rib  chiqilgan  ko`rsatkichlardir.  Bunda 
ko`rsatkichlar  tizim  tomonidan  fayllar  ierarxiyasini  tuzishda  ishlatiladi,  bu  esa 
fayldan foydalanishni osonlashtiradi va qidiruvni tezlashtiradi.