Axborot texnologiyalari, tarmoqlar va telekommunikatsiyalar

9.
 
Tizimda saqlanuvchi va ishlanuvchi axborotning joriy o‘rni bo‘yicha: 
−
tashqi xotira qurilmasidagi axborotdan foydalanish tahdidi. 
Masalan, qattiq 
diskdagi axborotni ruxsatsiz nusxalash tahdidi; 
−
asosiy xotiradagi axborotdan foydalanish tahdidi. 
Masalan, asosiy xotiradan 
qoldiq axborotni o‘qish, tatbiqiy dasturlar tomonidan asosiy xotiraning tizimli 
makonidan foydalanish tahdidlari; 
−
aloqa liniyalarda aylanuvchi axborotdan foydalanish tahdidi. 
Masalan, 
qonuniy foydalanuvchi harakatidagi to‘xtamdan (pauzadan) foydalanib, uning 
nomidan yolg‘on xabarlarni kiritish yoki uzatiluvchi xabar oqimini ushlab qolish 
maqsadida aloqa liniyalariga noqonuniy ulanish; 
−
terminalda 
akslantiriluvchi 
yoki 
printerda 
bosiluvchi 
axborotdan 
foydalanish tahdidi. 
Masalan, akslantiriluvchi axborotni yashirin videokameraga 
yozish. 
Ta’kidlash lozimki, tahdidlarning muayyan turiga yoki ularning 
muammoga yo‘naltirilgan tasnifiga bog‘liq bo‘lmagan holda, agar axborotning 
konfidensialligi, foydalanuvchanligi va yaxlitligi ta’minlansa, tizim uni 
ekspluatatsiya qiluvchi shaxslarning ehtiyojini qondiradi. Shu nuqtai nazardan 
tizimlar uchun quyidagi uchta asosiy tahdid taklif etilgan: 

---

International scientific conference "INFORMATION TECHNOLOGIES, NETWORKS AND 
TELECOMMUNICATIONS" ITN&T-2022 Urgench, 2022y April 29-30 
624 
−
konfidensiallikning buzilishi tahdidi. 
Agar axborot, foydalanish vakolatiga 
ega bo‘lmagan shaxsga ma’lum bo‘lsa ushbu tahdid amalga oshirilgan hisoblanadi; 
−
foydalanuvchanlikning buzilishi tahdidi. 
Boshqa foydalanuvchi yoki niyati 
buzuq tomonidan atayin qilingan xarakatlar natijasida tizimning qandaydir 
resursidan foydalanish blokirovkalanganida ushbu tahdid amalga oshirilgan 
hisoblanadi; 
−
yaxlitlikning buzilish tahdidi. 
Tizimda saqlanuvchi yoki bir tizimdan 
ikkinchisiga uzatiluvchi axborot ruxsatsiz o‘zgartirilganida ushbu tahdid amalga 
oshirilgan hisoblanadi. 
Ushbu tahdidlarni 
birlamchi 
tahdidlar deb hisoblash mumkin, chunki ularni 
amalga oshirilishi himoyalanuvchi axborotga bevosita ta’sirga olib keladi. 
Axborot texnologiyalari rivojining zamonaviy bosqichida himoya qismtizimi 
axborotni ishlovchi komplekslarning ajralmas qismi hisoblanadi. Axborot “toza 
holda” namoyon bo‘lmaydi, uning yo‘lida qandaydir himoya tizimi bo‘ladi. Shu 
sababli, aytaylik, konfidensiallikni buzish bilan qo‘rqitish uchun, hujumchi bu 
tizimni yengishi lozim. Himoyani yengish ham tahdid hisoblanganligi sababli, 
himoyalangan tizim uchun to‘rtinchi xil – tarkibida himoya tizimi bo‘lgan tizim 
parametrlarini fosh etish tahdidi kabi tasavvur etish mumkin. Amalda xar qanday 
tadbir razvedkadan so‘ng o‘tkaziladi. [2]. Razvedka jarayonida tizimning asosiy 
parametrlari, uning xarakteristikalari va h. aniqlanadi. Qo‘yilgan masalaga aniqlik 
kiritish, hamda optimal texnik vositalarni tanlash razvedka natijasi hisoblanadi. 
Tizim parametrlarini fosh etish tahdidini vosita sifatida qabul qilish mumkin. 
Uning amalga oshirilishi ishlanuvchi axborotga hech qanday zarar yetkazmaydi, 
ammo yuqorida keltirilgan birlamchi tahdidlarning amalga oshirilishiga imkon 
yaratadi. Ushbu tahdidning joriy etilishi, ilmiy-uslubiy nuqtai nazaridan 
himoyalangan axborot tizimining himoyalanmagan (ochiq) axborot tizimidan 
farqini tavsiflashga imkon beradi. [3]. 
Foydalanilgan adabiyotlar 
1.
G‘aniyev S.K., Karimov M.M., Tashev K.A. “Axborot xavfsizligi” – Toshkent: 
“Fan va texnologiya”, 2017, 26-31 b.
2.
Гатчин Ю. А., Сухостат В. В. Теория информационной безопасности и 
методология защиты информации. — СПб.: СПбГУ ИТМО, 2010. — 98 с.
3.
Макаренко С. И. Информационная безопасность: учебное пособие для 
студентов вузов. — Ставрополь: СФ МГГУ им. М. А. Шолохова, 2009. — 
372 с.

---

International scientific conference "INFORMATION TECHNOLOGIES, NETWORKS AND 
TELECOMMUNICATIONS" ITN&T-2022 Urgench, 2022y April 29-30 
625