Axborot kutubxona katalogi va fondi

1  Rubakin  N.  А.  Среди  книг.  Опыт  обзора  русских  книжных  богатств
 
в  связи  с  историей  научно-философских  и  литературно-общественных
 
идей,  2-ое  изд.,Т.1—3,  «Nauka»,  1911—1915.—  Birinchi  nashri  1906-yilda  bir
 
tom bo‘lib  chiqqan.
67

---

chiqishda  О.  Kontning  reaksion  qarashlari  ayniqsa  ko‘proq  aks 
etgan  edi.
Nikolay Aleksandrovich  Rubakin  (1862—1946)
Nikolay Aleksandrovich  Rubakin  (1862-1946)  o‘z bibliografik
klassifikatsiyasida  hamma  fan­
larni  teskari  tartibda  joylashtir- 
gan:  birinchi  o‘ringa  sotsial  tur- 
mush  haqidagi  fanlarni,  so'ngra 
organik  tabiat  haqidagi,  anor­
ganik tabiat haqidagi bilish usul- 
lari haqidagi fanlarni va falsafani 
qo‘ygan.  Uning fikricha,  bunday 
tartib  kitobxonga  avvalo  unga 
yaqinroq bo‘lgan hodisalar haqi­
dagi  (jamiyatdagi  o‘zaro  muno- 
sabatlar  haqidagi),  so‘ngra  esa 
bir  qadar  umumiy  va  bir  qadar 
mavhum  fanlar  haqidagi  kitob­
larni  berishga  imkon  tug‘dirar 
edi.
N.A.  Rubakin  klassifikatsiyasi  bir  necha  ayrim  kutub­
xonalarning  bosma  kataloglarida  materialni  sistemalashtirishga 
birmuncha  ta’sir  etdi.  Kutubxonalarning  amaliy  ishi  uchun  bu 
klassifikatsiya  uncha  yaroqli  bo‘lib  chiqmadi.  Ayniqsa,  ijtimoiy 
fanlar  bo‘limlarida  mayda  bo'linm alarning  juda  ko‘payib  ket- 
ganligi,  bo‘linm alarning  aniq  ifodalangan  bosqichlari  yo‘qligi, 
boMimlarning  sarlavhalari juda  ko‘p  so‘zlar  vositasida  berilgan- 
ligi,  indekslarning yo‘qligi  ana shunga olib  kelgan  edi.
0 ‘nlik  klassifikatsiyadan  foydalanish  rus  kutubxonachilarini 
tobora  ko'proq  qiziqtira  bordi.  Matbuotda  shunday  maqolalar 
paydo boldiki,  ularning mualliflari  Rossiyaning shahar va tuman 
kutubxonalarida  qo‘llanilayotgan  haddan  tashqari  qisqa,  kam 
ishlangan  klassifikatsiya  sxemalarining  qoniqarsizligini  ta’kidlab 
o‘tar  edilar.  B.S.  Bodnarskiy,  Ye.N.  Dobrjinskiy,  RA.  Unde- 
Popov  o‘nli  klassifikatsiya  qo'llanishining  aktiv  targ'ibotchilari
/ Л
68

---

edilar.  Boshqa  kutubxonashunoslar  garchi  bu  klassifikatsiyaning 
amaliy jihatdan  qulayligini  tan  olsalar-da,  uning  ilmiy jihatdan 
asossizligini  ko'rsatib  o'tganlar.  0 ‘sha  yillarda  o‘nli  klassifikatsi­
yaning  qisqartirilgan tarjimalari  (asosan uning  ikkinchi varianti) 
mamlakatda  birinchi  bor  nashr  etildi.  Sekin-asta  bu  klassifi­
katsiya  Rossiya  kutubxonalarida  amalda  ham  qoMlanila  boshla- 
di.  1917-yilga  kelib  Moskva,  Petrograd  va  boshqa  shaharlarning 
ko‘pchilik  kutubxonalari  o‘nli  klassifikatsiyadan  foydalanardi, 
uning indekslari mamlakatimizda chiqqan bir qancha bibliografik 
nashrlarda  qo‘llanilar edi.
XX 
asr  boshlaridagi  rus  kutubxonachilari  orasida  o‘nli  klas- 
sifikatsiyaga nisbatan zid fikrlar qaror topdi.  Bir tomondan,  o‘nli 
indekslarning  amaliy jihatdan  qulayligi  e’tirof etildi,  boshqa  to ­
mondan,  asosiy bo‘lim larning va ular bo£linm alarining izchilligi, 
fanning  o‘sha  vaqtdagi  darajasiga javob  bermasligi  qattiq  tanqid 
qilindi.  Bu  o‘nli  indekslardan  foydalangan  holda  klassifikatsiya 
sxemalari  tuzishga  olib  keldi,  biroq  bu  sxemalar  o‘nli  klassifi­
katsiyaning  mantiqiy  tuzilishiga  m uhim   tuzatishlar  kiritar  edi. 
Kutubxonachilik sohasining taniqli arbobi  P.M.  Bogdanov shun- 
day  sxemalarning  bir  necha  variantlarini  ishlab  chiqdi.  Bogda­
nov  ishlab  chiqqan  sxemalarda  muhim  ustunlikka  ega bolishiga 
qaramay  asosiy  klasslarning  izchilligi  o‘nli  klassifikatsiyaga  nis­
batan  mantiqiyroqligi,  ularda  rus  kutubxonasi  amaliy  ehtiyojlari 
hisobga  olinganligi,  ijtimoiy  fan  bo‘limlarining  bir  qadar  ilmiy 
tarzda  ishlab  chiqilganligi  sababli  bu  sxema  amalda  keng  yoyil- 
madi.
Bu — o‘nli klassifikatsiyaning Rossiya kutubxonalarida qisman 
qo‘llanila  boshlaganligi,  uning  indekslari  rus  kutubxonachilariga 
yaxshi tanishligi va ko'nikib qolingan indekslarni o‘zgartirish  no- 
maqbul bo‘lib  ko‘ringanligi  bilan  izohlanadi.