Axborot kutubxona katalogi va fondi

1  Garchi  titul  varag'ida  1742-yil  deb  ko'rsatilgan  bo‘lsa-da,  taxminan
 
1742-1744-yillarda bosilgan.  Bu katalogning  keyinchalik  rus tilida  nashr etilgan
 
bir  qismi  (nashr  etilgan  yili  ko‘rsatilmagan)  «Камерный  каталог»  degan  nom
 
bilan  mashhur.
2  Bakmeyster,  «Опыт  о  Библиотеке  и  Кабинете  редкостей  и  истории
 
натуральной  Санкт-Петербургской  императорской  Академии  наук»;  bu
 
asar  Fanlar akademiyasining ichki kutubxonachisi  Iogann  Bakmester tomonidan
 
fransuz  tilida  nashr  etilgan,  rus  tiliga  esa  Vasiliy  Kostigov  taijima  qilgan.  Spb.,
 
1799.
49

---

lim  olish  izchilligiga,  olam   va  tabiat  haqidagi  bilim lardan  inson 
ham da  jam iyat  haqidagi  bilim lar  tom on  boradigan  izchillikda 
o‘rganishga  mos  bo‘lishi  lozim  edi;  boshqa  m ualliflar  fanlarning 
har xil  ehtiyojlar:  moddiy  va  m a’naviy  ehtiyojlar ta ’sirida  vujudga 
kelish  izchilligini  to ‘g‘riroq  deb  hisoblar  edilar.  0 ‘sha  davrdagi 
ko‘pd an   ko‘p  klassifikatsiya  loyihalari  uchun  asos  qilib  olingan 
g'oyalarning  progressiv  xarakterida bo'lganligiga  qaramay,  ularda 
asosiy  e ’tibor  fanlarni  klassifikatsiya  qilishga  qaratilgan  ham da 
kutubxona  klassifikatsiyasi  tuzilishi  bilan  bog‘liq bo'lgan  m asala- 
lar  yetarlicha  hisobga  olinm agan  edi.  Fransiyada  reaksiya  bosh- 
langanligi  va  reaksiya  bilan  birga  cherkov  ta ’sirining  kuchayishi 
munosabati  bilan bu  sxemalar am alda  qo‘llanilm adi.
G ‘arbiy Yevropa  kutubxonalarida  «Fransuz  sistemasi»ning  eng 
keyingi va ideologik jih atd an  ju d a reaksion variantlaridan biri — J. 
Sh.  Bryune  (1810-yil)  klassifikatsiyasi  keng  yoyildi.
Bryune fransuz revolutsiyasidan keyin boshlagan reaksiya yan- 
giliklarini  aks  ettirib  kutubxona  klassifikatsiyasining  ilm iy  bilim  
rivojiga  bog‘liqligini  q at’iy  su r’atda  rad  etadi  va  kutubxona  klas­
sifikatsiyasiga  kitoblarni joylashtirish uchun  qulay bo‘lgan  am aliy 
sxema  deb  qaraydi.  U   revolutsiya  davridagi  sistem alarning  m ual- 
liflarini  «ilohiy  kitoblarni»  m ensim aslikda  ayblab,  ilohiyot  detal- 
lashtirilgan  sinfni  yana  birinchi  o‘ringa  qo'yadi.  Bryune  sistema- 
sida ijtimoiy fan bo'lim lari tartibsiz joylashtirilgan bo‘lib,  ularning 
o ‘zaro  aloqasini  anglab  olish  m um kin  emas.  Yurisprudensiya 
bo‘lim i  ijtimoiy  fanlar  kompleksidan  chiqarib  tashlanib,  ilohiyot 
b o lim ig a yaqinlashtirilgan  edi.  Bryune  sistemasi Yevropada  X IX  
asrning  birinchi  choragida  hukm ronlik  qilgan  reaksion  g‘oyaga 
ham ohang  edi.  Bu  sistem aning  ta ’siri juda  katta  bo‘ldi  va  keyingi 
davrlardagi ko‘p sistem alarning  strukturasida, jum ladan  Parijdagi 
M illiy  kutubxona  va  Londondagi  Britaniya  muzeyi  kutubxonasi 
hozirga  qadar  qo‘llanayotgan  sxemalarda  aks  etdi.
N em is universitet kutubxonalari XIX asrning birinchi yarm ida 
«fakultet  sistemasi»ning  h ar  xil  variantlaridan  ularni  yanada  de- 
tallashtirilgan holda foydalanganlar.  50-yillarda A.  Shleyermaxer- 
ning  puxta  ishlab  chiqilgan  bibliografik  klassifikatsiyasi  munosib 
ravishda  shuhrat  qozondi;  unda  «fakultet  sistema»larining  asosiy
50

---

bo‘lim lari  sxemaning  oxiridan joy olgan bo‘lib,  ulardan  oldin  esa 
um um iy  bo'lim ,  adabiyot  va  san’at,  tarix,  m atem atika  va  tabi- 
atshunoslik  bo‘lim lari joylashtirilgan  edi;  bundan  tashqari,  o‘nta 
iqtisodiy va  texnika  fanlarining  katta  bo‘lim i  ham   kiritilgan  edi.