«axborot-kommunikatsiya texnologiyalar va tizimlar»

21.4. Kriptografik axborot him oyasi tam oyillari
Kriptografiya muayyan m a’lumotlami raqiblar uchun befoyda 
qilishga qaratilgan o ‘zgartirish usullarining majmuidan iborat. 
Bunday o ‘zgartirishlar m a’lum otlar him oyasi bilan bog‘liq ikkita 
asosiy 
muammoni 
hal 
qilish 
imkonini 
beradi: 
maxfiy lik
muammosini 
ham da 
axborot 
butligi 
muam mosini 
(axborot 
mazmunini o ‘zgartirib qo ‘yish yoki aloqa kanaliga yolg‘on axborot 
kiritish imkonidan raqibni mahrum qilish y o ‘li bilan).
A xborot maxfiyligi va axborot butligi muammolari o'zaro yaqin 
aloqada bo ‘lgani tufayli, ulam ing birini hal qilish usullarini 
ko‘pincha ikkinchisiga nisbatan ham qo‘llash mumkin.
Uzatilayotgan 
axborotlam ing 
shifrlanishini 
ta ’minlovchi 
kriptografik tizimning sxemasi 21.1-rasmda keltirilgan.
518

---

1
l,Vnisl> efcv*iu
21.1-rasm. Umumlashma kriptotizm sxemasi
Jo‘natuvchi himoyalanmagan kanal bo‘yicha qonuniy qabul 
qiluvchiga uzatilishi lozim bo‘lgan dastlabki xabar (M) ning ochiq 
matnini generatsiya qiladi. Tutib oluvchi uzatilayotgan xabami tutib 
olish va ochish maqsadida
kanalni kuzatib boradi. Tutib oluvchi M ma’lumot mazmunini 
bilib ololmasligi uchun, jo ‘natuvchi uni qaytariluvchi o'zgartirish Ek 
yordamida 
shifrlaydi 
hamda 
S=EK(M) 
shifhnatnga 
(yoki 
kriptogrammaga) ega bo‘lib, uni keyin qabul qiluvchiga jo ‘natadi.
Qonuniy qabul qiluvchi, shifrmatnni olgach, D=EK-1 teskari 
o ‘zgartirish yordamida uni deshifrlaydi hamda ochiq matn M 
kurinishidagi dastlabki m a’lumotga ega bo‘ladi:
Ek qayta o ‘zgartirishi kriptoalgoritm deb nomlanuvchi 
kriptografik o ‘zgartirishJar oilasidan tanlab olinadi. Har bir 
qo‘llanayotgan alohida o'zgartirish kriptografik kalit (K) deb 
ataluvchi parametr yordamida tanlab olinadi. Kriptotizimni amalga 
oshirishning turli variantlari mavjud bo‘lib, ular turli usullar 
vositasida ochiq matnni shifrlash va shifrmatnni deshifrlash 
imkonini beruvchi yo‘riqnomalar to‘plami va apparat vositalaridan 
iborat. Bunda ko‘rsatiIgan usullardan biri muayyan kalit К 
yordamida tanlab olinadi.
Yana-da rasmiyroq izoh beradigan bo'Isak, kriptografik tizim bu 
ochiq matn ma’lumotlarini M fazodan shifrlangan matnlaming S 
fazosiga E K :M -»S qaytariluvchan o ‘zgartirilishlarining (Ek)KeK 
bir parametrli oilasidir. К parametri (kalit) kalitlar fazosi deb 
ataluvchi Kning chekli ko‘pligidan tanlab olinadi
519

---

Umuman olganda, shifrlashning o ‘zgartirilishi deshifrlashning 
o ‘zgartiri-lishiga nisbatan