«axborot-kommunikatsiya texnologiyalar va tizimlar»

9.2-rasm. Global tarmoq
Tarmoqqa ulangan har bir kompyuter o‘z manziliga ega va u 
yordamida dunyoning istalgan nuqtasidagi istalgan foydalanuvchi 
bilan muloqot qila olishi mumkin.
Internet tarmog‘ining tuzilishi. Internet o‘z-o‘zini shakl- 
lantiruvchi va boshqaruvchi murakkab tizim bo‘lib, asosan uchta 
tarkibiy qismdan tashkil topgan:
-texnik;
-dasturiy;
-axborot.
Internet tarmog'ining texnik ta’minoti har xil turdagi 
kompyuterlar, aloqa kanallari (telefon, sun’iy yo‘ldosh, shisha tolali 
va boshqa turdagi tarmoq kanallari) hamda tarmoqning texnik 
vositalari majmuidan tashkil topgan (9.3-rasm).
225

---

9.3-rasm.Internet tarmog‘ining texnik ta’minoti
Internet tarm og‘ining dasturiy ta ’m inoti 
(tarkibiy qismi) 
tarmoqqa ulangan xilma-xil kompyuterlar va tarmoq vositalarini 
yagona standart asosida (yagona tilda) ishlashini ta ’minlovchi 
dasturlar.
Internet tarm og‘ining axborot ta ’minoti Internet tarm og‘ida 
mavjud bo‘lgan turli elektron hujjatlar, grafik rasm, audio yozuv, 
video 
tasvir, 
veb-sayt 
va hokazo 
k o ‘rinishdagi 
axborotlar 
majmuasidan tashkil topgan.
Internetning ikkita asosiy vazifasi b o ‘lib, buning birinchisi 
axborot makoni b o is a , ikkinchisi esa kommunikatsion vositasidir.
Internetga bog‘lanish. Internet tarm og‘iga ulanish ajratilgan 
aloqa kanali (optik tola, sun’iy y o ‘ldosh aloqasi, radiokanal, 
ajratilgan kommutatsiyalanmaydigan telefon liniyasi) b o ‘yicha 
doimiy ulanish, shuningdek, kommutatsiyalanadigan, y a ’ni uzib- 
ulanadigan ulanish (Dial-up access, Dial-up) k o ‘rinishida amalga 
oshiriladi.
Telefon liniyasi orqali internetga ulanish. Internet tarm og‘iga 
oddiy telefon tarmoqlari orqali standart m odem qurilmalari 
yordam ida ulanish mumkin. Telefon liniyasi orqali Internetga

---

ulanishda 
modem 
qurilmasidan 
tashqari 
maxsus 
dasturdan 
(protokol) ham foydalaniladi. Bunda ushbu dastur yordamida 
Intemetga ulanganda telefon 
liniyasi 
band qilinadi, 
scans 
tugagandan so‘ng telefon tarmog‘i bo‘shatiladi va unda boshqa 
foydalanuvchi foydalaniishi mumkin. Intemetga ulanishni amalga 
oshiruvchi dastuming yutug‘i shundaki, ular Intemetga to ‘g ‘ridan 
to‘g‘ri ulanishga imkon beradi.
Telefon 
liniyasi orqali 
«Chaqiruv» bo‘yicha Intemetga 
bog‘lanish Internet xizmatlarini taqdim etuvchi provayder bilan 
mijoz o'rtasida amalga oshiriladi.
Bunda foydalanuvchi mantiqiy nom (login) va maxfiy belgi 
(parol) yordamida Intemetga to‘g‘ridan to ‘g ‘ri ulanadi.
Mobil aloqa vositalari yordamida intemetga ulanish. Internet 
tarmog‘iga nafaqat kabel yoki telefon liniyasi orqali simli ulanish 
mumkin, balki mobil aloqa vositalari yordamida simsiz ulanish ham 
mumkin. Internet tarmog‘iga simsiz ulanish kompyuter orqali yoki 
mobil telefonning o‘zida amalga oshiriladi. Agar kompyuter orqali 
Intemetga simsiz ulanish kerak bo‘lsa, u holda kompyuterdan 
tashqari Internet xizmatlarini taqdim etuvchi operator yoki 
provaydeming simsiz ishlovchi modemi yoki xuddi shu vazifani 
bajaruvchi mobil telefon apparati zarur.
Agar mobil telefonning o ‘zida turib Intemetga bog‘lanish yoki 
undan foydalanish kerak boMsa, u holda Internet xizmatlarini 
ko‘rsatuvchi mobil operatoming mijozi bo‘lishingiz va unda GPRS 
xizmati yoqilgan bo‘lishi talab qilinadi. Mobil aloqa vositalari 
yordamida 
Intemetdan 
foydalanilganda 
WAP 
texnologiyasi 
intemetdan simsiz foydalanish imkonini beradi. Mobil aloqa 
tarmoqlarida so‘rovlami va m a’lumotlami uzatish uchun GPRS 
transport xizmatidan foydalaniladi (9.4-rasm ).
M odem tushunchasi va uning vazifasi. Modem modulyator- 
demodulyator 
so‘zlarining 
qisqartmasi 
hisoblanadi. 
Ushbu 
qurilmaning asosiy vazifasi kompyuterdan olingan raqamli signalni 
uzatish uchun analog shakliga aylantirish va qabul qilingan signalni 
analog shakldan raqamli shaklga qaytarish
227

---